Μια ιστορία από την γειτονική μας Πάρο που είναι και δική μας ιστορία. Στην πραγματικότητα είναι η ιστορία κάθε τόπου στην Ελλάδα, αλλά και εκτός συνόρων όπου ανάπτυξη θεωρείται η καταστροφή ενός τόπου. Κι αυτή η καταστροφή είναι παράξενη γιατί στα μάτια και κυρίως στη “γεύση” των περισσοτέρων μοιάζει “γλυκιά”.
Δεν είναι λίγες οι φορές που σε μια συζήτηση έχουμε ακούσει πως μια παραλία, ένα κομμάτι φύσης έγινε καλύτερο και πιο χρήσιμο τώρα που χτίστηκε και επιπλέον αποφέρει κέρδος και θα φέρει κόσμο στο νησί, άρα θα δουλέψουμε. Να δουλέψουμε ναι, αλλά πόσο μακριά θα πάει η βαλίτσα ή αν χαθεί στο δρόμο, μας νοιάζει;
Φαίνεται πως δεν αντιλαμβανόμαστε όλοι την αξία του φυσικού περιβάλλοντος όχι μόνο αισθητικά, αλλά πρακτικά στη ζωή μας. Η εστίαση έχει κλειδώσει και το μόνο που εντοπίζουμε κοιτάζοντας μέσα απ’ τον φακό είναι μια ισοπεδωτική ανάπτυξη. Τα πάντα χτίζονται και προσαρμόζονται με μοναδικό σκοπό την εξυπηρέτηση του τουρισμού. Μια μονοκαλλιέργεια που ανθεί καταλαμβάνοντας κάθε ζωτικό κομμάτι των μικρών μας τόπων αλλάζει τη μορφή τους για πάντα. Και μαζί μ’ αυτήν αλλάζει τη νοοτροπία και την ίδια μας τη ζωή.
Λένε πως δεν μπορείς να σταματήσεις την εξέλιξη. Το ερώτημα είναι τι γίνεται αν η τροπή που παίρνει η εξέλιξη δεν έχει κανέναν φραγμό, ούτε παραδειγματίζεται από την κακή εξέλιξη άλλων περιοχών. Δεν εξετάζονται οι πόροι, η φέρουσα ικανότητα, ο κίνδυνος-το ρίσκο- που κρύβει μια μονοκαλλιέργεια με τα συμπληρωματικά της για την ίδια την οικονομία, η ευζωία των ανθρώπων κι ένα σωρό άλλα στοιχεία που δείχνουν πως, εκτός από την καταστροφή του τόπου μας από την αμετροέπεια, γινόμαστε όλο και πιο ευάλωτοι κλιματικά και οικονομικά γιατί στον φακό που έχουμε εστιάσει δεν υπάρχει βάθος πεδίου.
Το πλάνο μοιάζει να μην αφήνει σημείο διαφυγής. Η επιταγή, λέει, είναι πως πρέπει να θυσιάσεις και να θυσιαστείς για να ζήσεις (οξύμωρο). Ποιοι ζουν και πως και ποιοι θα συνεχίσουν να ζουν μέσα από μια τέτοια συνθήκη με ποιότητα ζωής όμως είναι μια άλλη ιστορία.
Στην Πάρο…
“Ξένοι στον τόπο μας“…Κίνηση Πολιτών για Ελεύθερες Παραλίες
Το περασμένο Σαββατοκύριακο συνοδεύσαμε δημοσιογράφο εφημερίδας πανελλήνιας κυκλοφορίας σε ένα σύντομο οδοιπορικό στην Πάρο. Ενδιαφερόταν να κάνει ρεπορτάζ για την υπερδόμηση στο νησί. Όπως μας είπε, αποστολή του ήταν να δει τις «ασχήμιες» και όχι τις ομορφιές του νησιού μας. Στο τέλος του οδοιπορικού αναγνώρισε ότι αυτό δεν ήταν, τελικά, και τόσο δύσκολο. Η οικοδομή πανταχού παρούσα.
Διαγράφοντας έναν πλήρη κύκλο γύρω από το νησί, διαπιστώνεις ότι ελαχιστότατα τμήματα της ακτογραμμής έχουν μείνει ανέπαφα από την επέλαση του τσιμέντου, του υπόσκαφου, της πισίνας. Και ακόμα δεν έχουμε πιάσει πάτο. Η Πάρος για 5η συνεχόμενη χρονιά διατηρείται πρώτη στην έκδοση νέων οικοδομικών αδειών. Περισσότερες από 1000 άδειες εκκρεμούν. Πολλές από αυτές εκδίδονται για λογαριασμό κερδοσκόπων που αντιμετωπίζουν το νησί ως επενδυτική ευκαιρία. Αγοράζουν την Πάρο με τον ίδιο τρόπο που αγοράζουν χρηματιστηριακές μετοχές. Αγοράζουν, χτίζουν, νοικιάζουν, πουλούν. Η ανεπανόρθωτη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος είναι η μία όψη του νομίσματος. Η κοινωνική αποσάθρωση είναι η άλλη.
Συναντήσαμε τρεις ανθρώπους σε διαφορετικά σημεία του νησιού. Τρεις διαφορετικές ιστορίες.
Ο πρώτος είναι ηλικιωμένος που έχει την ατυχία να κατοικεί σε ένα σπίτι που γειτονεύει με το παραθαλάσσιο οικόπεδο ενός νεοαφιχθέντος ζάμπλουτου ο οποίος κατασκεύασε ένα παλάτι για να στεγάσει την ματαιοδοξία του, καταπατώντας και τον αιγιαλό. Ο πλούσιος γείτονας δεν είδε με καλό μάτι την παρουσία του ιθαγενούς. Ενοχλήθηκε από το μοτεράκι που χρησιμοποιεί για να ποτίσει το μπαξέ του, το σκυλί του που τολμά να γαβγίζει, τη “χωριάτικη” αισθητική του κήπου του. Κι αποφάσισε να τον μάθει με ποιο τρόπο πρέπει πλέον να ζει. Μπράβοι ανέλαβαν να τού κάνουν παρατηρήσεις, κάμερες καταγράφουν τις πινακίδες όσων των επισκέπτονται, περιπολικά (του, κατά τα άλλα, υποστελεχωμένου Αστυνομικού Τμήματος) τον επισκέπτονται όποτε ο πλούσιος γείτονας ενοχλείται από την «ηχορύπανση», καλοθελητές τον συμβουλεύουν να πουλήσει (στο γείτονα) και να φύγει, δικαστικοί επιμελητές του επιδίδουν εξώδικα. Μια εξωφρενική, συστηματική παρενόχληση με σκοπό την εκδίωξη και εξαγορά της γης του. «Θέλω να αισθανθώ και πάλι ελεύθερος, όπως ήμουν πριν λίγα χρόνια», μάς αποχαιρετά συγκινημένος.
Ο δεύτερος είναι ιδιοκτήτης οικογενειακής ταβέρνας με ιστορία 50 ετών. Μας εξηγεί πως, παρά τη ραγδαία αύξηση των τουριστικών αφίξεων τα τελευταία χρόνια, στη δεκαετία του ’80 είχε υψηλότερο εισόδημα, αφού «αύξηση του τουρισμού σημαίνει άνοιγμα νέων επιχειρήσεων από ξένους και μοίρασμα της πίτας σε περισσότερα κομμάτια». Μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι εξαγοράζουν εστιατόρια από ντόπιους ή κατασκευάζουν νέα, επενδύοντας τεράστια ποσά. Μαζεύουν την τράπουλα ώστε να ορίζουν το παιχνίδι. Ο ίδιος δεν μπορεί να τους παρακολουθήσει και δύσκολα θα αντέξει τον ανταγωνισμό. Παράλληλα, περιγράφει εύγλωτα τη μετατροπή των οικισμών του νησιού σε άψυχα, τουριστικά θεματικά πάρκα: «Δεν αναγνωρίζω τον τόπο μου. Κατεβαίνω στη Νάουσα και δεν αναγνωρίζω σχεδόν κανέναν. Τα σπίτια έχουν γίνει καταστήματα. Οι ντόπιοι δεν κατοικούν πια στον οικισμό.”
Ο τρίτος ζει σε μια κατοικιά (αγροτική κατοικία) 150 χρονών. Σχεδόν όλα τα κτήματα στην περιοχή του έχουν πουληθεί. Βίλες, οι περισσότερες χτισμένες για τουριστική εκμετάλευση, ξεπηδούν σαν μανιτάρια. Στα πρόσφατα χρόνια, πιο γρήγορα από ποτέ. Ο -κάποτε ενεργός- σύλλογος των κατοίκων της περιοχής έχει πια νεκρώσει. Μας λέει: “Έχω μεγαλώσει εδώ. Αλλά πλέον, όταν πηγαίνω σπίτι μου, δεν αισθάνομαι καλά. Δεν αναγνωρίζω τον τόπο μου”.
Το πιο ενδιαφέρον και συγκινητικό από όλα: Σαν κουρδισμένοι, σαν συνεννοημένοι, και οι τρεις τους έκλεισαν τη συνομιλία λέγοντας: «Θα γίνουμε ξένοι στον τόπο μας».
Τρεις άνθρωποι, τρεις ιστορίες, ίδιος επίλογος”.
…και στη Νάξο
Μαζί με την ιστορία της Πάρου, που δημοσιεύει η Κίνηση Πολιτών Πάρου για Ελεύθερες Παραλίες | Save Paros Beaches μια ανάρτηση του συντοπίτη μας Λεωνίδα Μαγκανάρη δίνει έναν άλλο τόνο, δείχνοντας πως ένας άλλος τρόπος είναι εφικτός να προσεγγίσεις το περιβάλλον. Δείχνει μια άλλη επιλογή αντιμετώπισης του περιβάλλοντος.
Κι εδώ η οικοδομή ανθεί-με ό,τι αυτό συνεπάγεται-μικραίνοντας κι άλλο τα κομμάτια της πίτας που μοιράζεται. Οι περιοχές Natura του νησιού που θα έπρεπε να αποτελούν μαζί με την Ιστορία, τον Πολιτισμό και τον πρωτογενή τομέα του νησιού αιχμή του δόρατος μιας έξυπνης προβολής είναι απροστάτευτες. Δεν υπάρχει ούτε μια ενημερωτική πινακίδα που να δείχνει που εισέρχεται ο επισκέπτης και τι αντικρίζει. Δεν υπάρχει ούτε ένας φύλακας που να επιβλέπει, ούτε καν το σήμα κατατεθέν του νησιού που είναι η Πορτάρα, πολλώ δε μάλλον τα υπόλοιπα.
Φαίνεται να μην αντιλαμβανόμαστε πως ο ίδιος ο πόρος, που είναι το νησί, δεν είναι δικό μας δημιούργημα δεν φτιάξαμε εμείς το κεδροδάσος, τις αμμοθίνες, τα υπέροχα νερά της θάλασσας και τα βουνά. Τα μνημεία τα έφτιαξαν οι προγονοί μας και όλα αυτά εμείς έχουμε καθήκον να τα διατηρήσουμε, να τα διαχειριστούμε. προστατεύοντάς τα. Αυτή είναι η περιουσία μας, ο πόλος έλξης. Να τα αναδείξουμε ναι, αλλά όχι να τα αφήνουμε ξέφραγο αμπέλι. Θέλει πολλή δουλειά, αλλά κυρίως θέλει αποφασιστικότητα, ευρυμάθεια και καθόλου εξαρτήσεις και σκοπιμότητες. Πριν απ’ όλα πρέπει ν’ αποφασίσουμε τι θέλουμε να είμαστε και γιατί, έχοντας στο νου την διάρκεια, όχι την επόμενη σεζόν. Έχοντας στο νου το σύνολο κι όχι λίγους που θεωρούμε ημέτερους, με όποιο περιεχόμενο δίνουμε στο επίθετο αυτό. Όπου υπάρχει “ημέτερος” αναδύεται και το παραλυτικό “πολιτικό κόστος”, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Η μια ανάρτηση του συντοπίτη μας Λ. Μαγκανάρη, τελικά έγιναν δυο. “Υπεύθυνη” επιχειρηματικότητα.
…μήπως κάτι να αλλάξω;
Φέτος το πολύτιμο νερό στο νησί μας είναι δυσεύρετο. Ακούμε για γεωτρήσεις που θα γίνουν εδώ κι εκεί, αφαλατώσεις και πως “όλα θα πάνε καλά”, “η Νάξος έχει πολλά νερά”. Γνωρίζουμε δεκαετίες τώρα πως το νερό στους μικρούς μας τόπους είναι το Α και το Ω. Μα δεν κάναμε τίποτα στην ουσία για να πετύχουμε το καλύτερο δυνατόν που μπορούμε. ώστε να είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε την λειψυδρία, όποτε αυτή έρθει. Τώρα εσπευσμένα τρέχουμε να διευθετήσουμε όπως όπως την κατάσταση, με όποιο κόστος. Στο νησί έχουμε ισχυρό πρωτογενή τομέα που συνδέεται άμεσα με τον τουρισμό. Θα εξυπηρετηθεί εν μέσω λειψυδρίας; Θα δούμε νερό να κόβεται; Θα δούμε να λαμβάνονται αυστηρά μέτρα εξοικονόμησης και ορθής διαχείρισης;
Αυτόματα πάντως δεν λύνονται τα προβλήματα. Περιμένοντας κάτι να λυθεί από μόνο του, ως δια μαγείας, με ελάχιστο κόπο, κόστος και γνώση δημιουργούνται περισσότερα δυσεπίλυτα προβλήματα. Το καλοκαίρι είναι προ των πυλών…ίσως φέτος να γίνει κατανοητή η επιτακτική ανάγκη ν’ αλλάξουμε ρότα. Να κατανοήσουμε πως η ορθή διαχείριση του τόπου μας, ολιστικά, δεν είναι βίτσιο κάποιων λίγων “ευαισθητούληδων” ή ακόμα χειρότερα κάποιων που μισούν ή ζηλεύουν τους άλλους, τους “πετυχημένους”. Αυτά δεν τα λένε πλέον ούτε τα μικρά παιδιά στις μέρες μας.
Ίσως να κατανοήσουμε την ανάγκη για έννοιες όπως βιωσιμότητα, ποιότητα ζωής, φέρουσα ικανότητα, ολιστική διαχείριση προορισμού και άλλα “μακριά από μας” ζητήματα. Ίσως αντιληφθούμε πως το μοντέλο “Μύκονος” ή “Σαντορίνη” το να βουλιάζει δηλαδή ένα νησί από κόσμο, δεν σημαίνει απαραίτητα κέρδος, ούτε εξυπηρέτηση, ούτε καν διαφήμιση.
Ένα “ίσως”, όχι και τόσο υπομονετικό, πλανάται πάνω από τις Κυκλάδες…κι αυτό γιατί εξαντλήθηκαν πια τα ερωτηματικά και χωρίς απάντηση “γιατί”.
Εν κατακλείδι σαν υστερόγραφο…
Υπάρχει κάτι πολύ απλό, αλλά δεν γίνεται κατανοητό. Όταν γίνεσαι ξένος στον τόπο σου, ούτε οι ξένοι δεν έρχονται. Γιατί ο τόπος σου είσαι εσύ. Ναι, εσύ. Η Πάρος είναι η Πάρος για τα χαρακτηριστικά που έχει ως τόπος και φορείς του τόπου είναι οι Παριανοί. Στη Νάξο το ίδιο. Στη Σέριφο το ίδιο. Παντού το ίδιο. Κουβαλάμε τον τόπο μας όπου πάμε και τον αντανακλούμε όταν βρισκόμαστε σ’ αυτόν.
Όταν θα διαβάζω τον Ψαροστέφανο να εξιστορεί με τις ρίμες του ένα ανοιξιάτικο λουλούδι, όταν διαβάζω για το σκάψιμο τ’ αμπελιού του στην ντοπιολαλιά του χωριού μου, θα ξέρω που πατώ και που βρίσκομαι. Κι αυτό μπορώ να το μεταφέρω, να το εξιστορήσω, να το αναδείξω, να το μεταδώσω.
Όταν δεν υπάρχει τίποτα για να σκαφτεί, να εξιστορηθεί, τότε φαλίρισα ως τόπος. Δεν θα ‘χω πια αφήγημα, ζωή, μόνο περασμένα μεγαλεία.
Κι αυτός είναι ο λόγος, ο τόπος και οι άνθρωποι, που θα κάνουν τον ταξιδιώτη να ρθει για να κοινωνήσει την ομορφιά του, την ιστορία του, τον πολιτισμό του.
Αν τυποποιηθούν όλα, αν ξεπουληθούν, αν καταστραφούν αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αν σβήσουμε την ταυτότητά μας, τότε σβήσαμε και ‘μεις. Γιατί να έρθει κάποιος σ’ έναν τόπο απρόσωπο; Για την παροχή υπηρεσιών και μόνο; Αυτό είναι σωστό και θεμιτό και πρέπει να υπάρχει, αλλά είναι κοινό παντού.
Επιπλέον, η μαζικότητα δεν βοηθά στην σωστή εξυπηρέτηση, ούτε οι υποδομές αντέχουν, όσο καλές κι αν γίνουν (να γίνουν), το νησί δεν μεγαλώνει, τόσο είναι. Να διορθωθεί μπορεί, αλλά δεν μπορεί να απορροφήσει μιλιούνια, τι να κάνουμε, να το ξεπατώσουμε;
Αργήσαμε, αλλά πρέπει να διαλέξουμε…ή θα τα κρατήσουμε ή θα τα ισοπεδώσουμε με ο,τι συνεπάγεται και για μας και το πολυπόθητο κέρδος του τουρισμού.
Φωτογραφία εξωφύλλου: Cyclades Open