Το Cyclades Preservation Fund (CPF) στα πλαίσια του προγράμματος Κυκλαδόραμα, που υλοποιεί με την συνεργασία επαγγελματιών παράκτιων αλιέων, σε επιλεγμένα νησιά των Κυκλάδων (Σαντορίνη, Πάρος, Αντίπαρος, Νάξος, Κουφονήσι, Μήλος, Σίφνος) παρουσίασε για πρώτη φορά την Δευτέρα 11/12 τον οδηγό του Υπεύθυνου Αλιευτικού Τουρισμού στην Βλυχάδα της Σαντορίνης, στην αίθουσα του Επαγγελματικού Αλιευτικού Συλλόγου Σαντορίνης με την συνεργασία του Συλλόγου Θηραϊκή Θάλασσα(ΘΘ) και με την υποστήριξη του Blue Marine Foundation(BMF).
.
.
Η δημιουργία του εντάσσεται στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας ΚΥΚΛΑΔΟΡΑΜΑ που έχει σχεδιαστεί και υλοποιείται από το Cyclades Preservation Fund (CPF) με την υποστήριξη του Blue Marine Foundation (BMF) και αποσκοπεί στην δικτύωση και ενδυνάμωση των αλιέων και αλιευτικών συλλόγων των Κυκλάδων που επιθυμούν να στραφούν σε πιο βιώσιμες αλιευτικές πρακτικές με σκοπό τη διασφάλιση της ευημερίας του επαγγέλματός τους και της θάλασσας.
Τον συντονισμό της εκδήλωσης είχε ο Βαγγέλης Παράβας, Επιστημονικός Σύμβουλος CPF & Ιδρυτικό Μέλος Θηραϊκής Θάλασσας, ενώ το καλωσόρισμα ο Κυριάκος Πρέκας, Πρόεδρος Επαγγελματικού Αλιευτικού Συλλόγου Σαντορίνης. Στην εκδήλωση χαιρετισμό απηύθυναν η Νάσια Κασσελά, Διευθύντρια Προγραμμάτων CPF & η Ειρήνη Καραθάνου, Υπεύθυνη Θαλασσίων Προγραμμάτων CPF, η Angela Λάζου Ντίν, Εκπρόσωπος Blue Marine Foundation στην Ελλάδα και Εκπρόσωπος του Δήμου Θήρας.
.
Ο οδηγός Υπεύθυνου Αλιευτικού Τουρισμού στην πραγματικότητα αποτελεί ένα κατεξοχήν μοντέλο βιώσιμου τουρισμού που εντάσσεται στον τουρισμό εμπειρίας υλικής και άϋλης. Την παρουσίαση ανέλαβε ο ειδικός συνεργάτης του CPF Δημήτρης Τσαφούτης, όπου σύντομα και πολύ περιεκτικά εξήγησε τις βασικές αρχές του οδηγού και πως “παντρεύονται” αρμονικά τρεις βασικοί πυλώνες: ο τουρισμός, ο πρωτογενής τομέας και η ναυτοσύνη, παράδειγμα αειφορίας, οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας.
Έμπνευση γι’ αυτόν τον οδηγό αποτέλεσε το “Αμοργόραμα” των παράκτιων αλιέων της Αμοργού, “μια εθελοντική δράση από παράκτιους αλιείς της Αμοργού, που με δική τους πρωτοβουλία δραστηριοποιήθηκαν προκειμένου να σώσουν τη θάλασσά τους και το επάγγελμα τους”, ενώ αρωγός σ’ αυτήν την προσπάθεια στέκεται το CPF και το Blue Marine Foundation.
Ο στόχος είναι διπλός: οι αλιείς με λιγότερα εργαλεία και μικρότερη ψαριά, να συμπληρώνουν το εισόδημά τους μέσω του αλιευτικού τουρισμού, ούτως ώστε το επάγγελμα να καταστεί βιώσιμο και να μην εκλείψει, αφ’ ενός και αφ’ ετέρου τα ιχθυοαποθέματα να ανακάμψουν σημαντικά. Αν μπορούσαμε να το πούμε με ακόμα πιο απλά λόγια θα λέγαμε: ψαρεύεις λιγότερη ποσότητα, κερδίζεις διπλά.
.
“Δεν υπάρχει υγιής αλιεία και ιχθυοαποθέματα, αν δεν υπάρχει παράλληλα συνεργασία με τους παράκτιους αλιείς”
.
Τί κάνει αρχικά αυτό το εγχείρημα βιώσιμο από τη γέννησή του; Μια βασική αρχή που συχνά λησμονείται από τους θεσμικούς φορείς του τόπου. Για να προκύψει το επιθυμητό αποτέλεσμα γίνεται διαβούλευση με τους άμεσα ενδιαφερόμενους. Δεν υπάρχουν προειλημμένες αποφάσεις που θα ακολουθήσουν οι ενδιαφερόμενοι, θα υπάρξει συζήτηση, έρευνα στο πεδίο, μελέτη, το αποτέλεσμα δεν προκύπτει ως τετελεσμένο, βγαλμένο μέσα από ενα γραφείο, συνδημιουργείται με τους αλιείς.
Οι φορείς που εμπλέκονται στην περίπτωση του υπεύθυνου αλιευτικού τουρισμού λοιπόν συνσχεδιάζουν τις δράσεις μαζί με τους αλιείς, ακούγοντας προσεκτικά τα προβλήματα, τις ανάγκες και όλα όσα αντιμετωπίζουν στο επάγγελμά τους, ώστε ό,τι προκύπτει να αναλύεται μεθοδικά και να προσαρμόζεται στις συνθήκες και τις ανάγκες των επαγγελματιών, αλλά και στο περιβάλλον, κάτι που αντανακλάται στο παραγόμενο προϊόν που είναι ο αλιευτικός τουρισμός. Κύριο μέλημα είναι η εμπειρία που θα αποκομίσει ο επισκέπτης, η οποία είναι υψηλού επιπέδου, αλλά και η επιμόρφωση που λαμβάνει ο κάθε αλιέας μέσα από αυτή την διαδικασία, αφού γίνεται ο άμεσος κοινωνός του πολιτισμού και της ιδιαιτερότητας του εκάστοτε νησιού.
Η μυθολογία, η ιστορία, ο πολιτισμός, η ντοπιολαλιά, η γαστρονομία, τα έθιμα, η ναυτική ορολογία όλα, μα όλα συνηγορούν στην παροχή μιας υψηλού επιπέδου εμπειρίας στον επισκέπτη “που δεν έρχεται απλώς για την παραλία, την ηλιοθεραπεία, αλλά τον ενδιαφέρει να ζήσει σαν ντόπιος, με τους ντόπιους” εξηγεί ο Δ. Τσαφούτης. “Ο επισκέπτης θέλει να πρωταγωνιστήσει, να γίνει ‘ενεργός ηθοποιός'” τονίζει χαρακτηριστικά.
.
.
“Οι σημερινοί τουρίστες” όπως αναφέρει κατά την παρουσίαση ο Δ. Τσαφούτης “είναι πιο δραστήριοι, πιο μορφωμένοι, πιο απαιτητικοί και θα ψάξουν τι θα κάνουν στον προορισμό που θα επιλέξουν. Θα μάθουν τα πάντα γύρω απ’ αυτόν, ίσως μάθουν και κάποιες λέξεις στη γλώσσα μας και θα έρθουν για να ζήσουν την εμπειρία, να δημιουργήσουν δεσμούς φιλίας” είπε και στη συνέχεια ανέλυσε διεξοδικότερα το προφίλ του ταξιδιώτη του σήμερα που είναι ευαίσθητος, σέβεται και αναζητά την διαφορετικότητα και το περιβάλλον, που δεν περιορίζεται στο moto “ήλιος και θάλασσα”, αλλά κυρίως στο να ζήσει προσωρινά όπως ζουν οι ντόπιοι, να μάθει περισσότερα για τον προορισμό που επισκέπτεται συνολικά, να επικοινωνήσει ουσιαστικά και να δημιουργήσει δεσμούς φιλίας. Αυτή η εμπειρία, άλλωστε, θα τον καταστήσει και πρεσβευτή του προορισμού στον δικό του τόπο.
.
Ανθή Αρβανίτη: ” Όταν σπάμε τα καϊκια είναι σαν να σπάμε το σπίτι μας”
Ο μαζικός τουρισμός, σε αντίθεση με τον τουρισμό εμπειρίας ειδικά σε ορισμένες περιοχές που η επισκεψιμότητα ξεπερνά κατά πολύ την φέρουσα ικανότητα του προορισμού δημιουργεί προβλήματα στις υποδομές, στην ποιότητα ζωής του ντόπιου πληθυσμού αλλά και στην αλιεία εν προκειμένω. Παράδειγμα, η μεγάλη κινητικότητα πλοίων, ταχύπλοων, η θαλάσσια ρύπανση κλπ διώχνει ή και αποπροσανατολίζει τα ψάρια καθιστώντας την περιοχή “άδεια” από ιχθυοαποθέματα. Έτσι έρχεται ο υπεύθυνος αλιευτικός τουρισμός, ο οποίος σέβεται το περιβάλλον και την κοινωνία να προσφέρει λύση και μακροπρόθεσμα οφέλη στους αλιείς, καθώς αποτελεί παράδειγμα αειφορίας, οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας.
Η κορυφαία στιγμή είναι όταν η ψαριά, αφού έχει ψαρευτεί, έχουν ξεψαριστεί τα δίχτια και έχουν γίνει όλες οι απαραίτητες εργασίες, το αλίευμα καταλήγει στο τραπέζι όπου τρώνε όλοι μαζί πάνω στο καΐκι, σαν μια παρέα, η υπέρτατη στιγμή της κοινωνικοποίησης και της ευχαρίστησης της ομάδας.
Ο Δημήτρης Τσαφούτης παρουσίασε λεπτομερώς αυτό το κομμάτι και πως λειτουργεί δίνοντας προστιθέμενη αξία στην εμπειρία, τι χρειάζεται να γνωρίζουν από πριν οι ψαράδες για τους επισκέπτες τους (διατροφικές συνήθειες, τυχόν αλλεργίες), πως μπορούν να γίνουν οι κρατήσεις ηλεκτρονικά κλπ.
Ο οδηγός υπευθύνου τουρισμού θα είναι έτοιμος για να μοιραστεί στους αλιείς τις επόμενες μέρες και παρέχει ένα πλήρες περιεχόμενο με συμβουλές που μπορούν να βοηθήσουν τους αλιείς και άλλες σχετικές χρήσιμες πληροφορίες.
.
.
Ο Βαγγέλης Παράβας, επιστημονικός σύμβουλος CPF & Ιδρυτικό Μέλος Θηραϊκής Θάλασσας μίλησε για το θέμα της βιωσιμότητας και της περιβαλλοντικής ευαισθησίας που ήδη γνωρίζουν οι αλιείς, αλλά εφαρμόζεται και στο πλαίσιο του αλιευτικού τουρισμού. Μικρά ψάρια που μπορεί να πιαστούν στο δίχτυ απελευθερώνονται, θαλασσοπούλια ή άλλα θαλάσσια ζώα που μπορεί να εγκλωβιστούν σ’ αυτά αφήνονται πίσω στη θάλασσα. Όλα αυτά γίνονται με σκοπό να ανακάμψει η θαλάσσια ζωή και να ενισχυθούν τα ιχθυοαποθέματα.
Επιπλέον, όλη αυτή η εμπειρία μοιράζεται μέσα από μια ψηφιακή πλατφόρμα από τους ίδιους τους επισκέπτες προς όφελος και των ψαράδων. Η συνεργασία των αλιέων, προκειμένου να προσφέρουν ένα γεύμα, με τοπικούς παραγωγούς αυξάνει περαιτέρω το όφελος για την τοπική οικονομία του προορισμού.
Ο Βαγγέλης Παράβας έθεσε και το θέμα των ξενικών ειδών που έχουν παρεισφρήσει στη χώρα μας (γερμανοί, λεοντόψαρα) τα οποία καλό είναι να προτιμώνται κατά το ψάρεμα- αυτά που τρώγονται και δεν είναι τοξικά. Οι λαγοκέφαλοι για παράδειγμα, ένα ξενικό είδος που πολλαπλασιάζει τον πληθυσμό του στη χώρα μας, αποτελούν μεγάλο πρόβλημα για τους ψαράδες καθώς κυριαρχούν έναντι των τοπικών ειδών και σύμφωνα με την μαρτυρία του ψαρά Κυριάκου Πρέκα, είναι αδηφάγα ψάρια.
“Ο κόσμος έχει αγαπήσει πάρα πολύ τον αλιευτικό τουρισμό. Όταν ξεκινήσαμε είχαμε 3 χιλμ δίχτυα, τώρα έχουμε 500 μέτρα” λέει η Ανθή Αρβανίτη αλιέας, που δραστηριοποιείται στον αλιευτικό τουρισμό με το σκάφος Giorgaros Fishing Tours.
“Το δικό μας καΐκι είναι γρι γρι κι ενώ μπορεί να σηκώσει τόνους ψάρια έχουμε φτάσει με 1- 2 κιλά ψάρια να έχουμε εισόδημα που να στηρίζει την οικογένειά μου, αλλά και την τοπική κοινωνία καθώς εργάζονται κι άλλοι άνθρωποι μαζί μας, όπως τα παιδιά που έχουν το βαν μεταφορά των τουριστών ή βοηθούν πάνω στο καϊκι…δηλαδή δεν στηρίζει έναν άνθρωπο μόνο, αλλά πολλές οικογένειες από την τοπική κοινωνία” εξηγεί.
Η Ανθή τονίζει πως τα ξενικά ήδη είναι κάτι που η ίδια προβάλει και δίνει μεγάλη έμφαση σ’ αυτό μέσα από το διαδίκτυο. “Ο επισκέπτης είναι συνειδητοποιημένος. Δεν έρχεται για να πιάσει ένα μεγάλο ψάρι, αλλά για να πιάσει τα ξενικά ήδη βοηθώντας το περιβάλλον και τη θάλασσα”.
.
.
Η Ανθή, μιλώντας για τον αλιευτικό τουρισμό θέτει ακόμα ένα μείζον ζήτημα, αυτό του πολιτισμού. Όπως λέει η ίδια πριν από μερικά χρόνια ξεκίνησαν κάποια προγράμματα που δίνουν χρήματα στους ψαράδες για να διαλύουν τα καϊκια τους. “Πολλά καϊκια διαλύθηκαν, αφού επιδοτήθηκαν οι ψαράδες για να τα σπάσουν. Αυτό είναι έγκλημα, για μένα, ξεκάθαρα. Έγκλημα και για τον πολιτισμό μας και γενικότερα για την ιστορία της χώρας που είναι μεγάλη όσον αφορά τη ναυτοσύνη της. Αν αυτό το κομμάτι της το σπάμε, είναι σαν να σπάμε το σπίτι μας” λέει χαρακτηριστικά η Ανθή Αρβανίτη.
Πως βοηθά σ’ αυτό ο αλιευτικός τουρισμός; Την απάντηση δίνει η ίδια η Ανθή: “Βοηθά, γιατί αντί ο ψαράς βλέποντας τα ψάρια να μειώνονται λέει “εντάξει θα πάρω την επιδότηση και θα σπάσω το καΐκι” μπαίνει στην διαδικασία, όχι να καταστρέψει, αλλά να δημιουργήσει κάτι καινούργιο. Απ’ αυτή την δημιουργία προκύπτουν πολλά οφέλη: βοηθά το περιβάλλον, διασώζει αυτά τα όμορφα σκαριά που αποτελούν έργα τέχνης και ευαισθητοποιείται πάνω σ’ αυτά τα θέματα. Ο κόσμος μετά από 5 ώρες πάνω στο καΐκι φεύγει και είμαστε πλέον φίλοι, δημιουργούνται ανθρώπινες σχέσεις, επικοινωνούμε μετά, δεν χάνεται αυτό”.
.
Ο ανταγωνισμός με τα καταμαράν
Οι ψαράδες όμως του αλιευτικού τουρισμού έχουν ν’ αντιμετωπίσουν και τον ανταγωνισμό, γιατί κάθε καλή ιδέα όπως όλοι ξέρουμε αντιγράφεται, χωρίς όμως να φτάνει ή να ξεπερνά το πρωτότυπο, όπως προκύπτει από την συζήτηση. Η Ανθή Αρβανίτη εξηγεί πως ο αλιευτικός τουρισμός ξεκίνησε για να βοηθήσει τους ψαράδες. Μάλιστα περίμεναν αρκετό καιρό προκειμένου να πάρουν την άδεια. “Εμείς την πήραμε το 2016. Ενώ ξεκίνησε σαν εισόδημα για τους αλιείς, εχει έναν δικό του μοναδικό χαρακτήρα, γίνεται με παραδοσιακά εργαλεία, καϊκια, όπως παλιά, στοχεύει αλλού. Τώρα κάθε σκάφος αναψυχής βγάζει καλάμια και πάει για ψάρεμα” συμπληρώνει.
Το σημαντικότερο όμως που θίγει η Ανθή Αρβανίτη είναι αυτό που απασχολεί όχι μόνο τον αλιευτικό, αλλά τον τουρισμό γενικότερα: Η φέρουσα ικανότητα ενός τόπου.
“Θεωρώ ότι πρέπει να υπάρχει ένας έλεγχος στο πόσο τουριστικό γίνεται ένα μέρος” λέει χαρακτηριστικά. “Πόσο κόσμο παίρνει και πως γίνονται κάποια πράγματα, κάποιες πρακτικές. Ο αειφόρος τουρισμός έχει ένα όραμα…βοηθάει και το περιβάλλον με πάρα πολλούς τρόπους. Ο αλιευτικός τουρισμός πάνω στο καΐκι βάζει 12 άτομα, τα άλλα σκάφη βάζουν 70 και 100 άτομα…δεν είναι το ίδιο πράγμα και δεν είναι το ίδιο να έχουμε 15 καϊκια ξύλινα και 300 σκάφη πολυτέλειας που να κάνουν ψάρεμα με 50 άτομα επάνω με ό,τι αυτό συνεπάγεται και για τη φύση”.
Η συζήτηση μετά την τοποθέτηση την Ανθής περιστρέφεται γύρω από την νομοθεσία και το θεσμικό πλαίσιο. Τι πρέπει να διεκδικήσουν οι ψαράδες, τι αναφέρει η νομοθεσία, αν πρέπει να γίνει κάποια παρέμβαση, να μπει όριο.
Η Ειρήνη Καραθάνου, υπεύθυνη Θαλασσίων Προγραμμάτων CPF πήρε τον λόγο. “Το πρώτο κομμάτι με τα σκάφη είναι το κομμάτι του συνταγματικού αναφαίρετου δικαιώματος του καθένα να κάνει το χόμπι του στις διακοπές του. Όσοι θέλουμε να ασχοληθούμε με αυτό θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί καθώς νόμιμα έχει προμηθευτεί από νόμιμα καταστήματα τα εργαλεία και κάνει το χόμπι του” αναφέρει.
“Πάρα πολλοί επιστήμονες ασχολούμαστε με την φέρουσα ικανότητα του οικοσυστήματος. Τι εννοούμε μ αυτό: Αν έχεις ενα οικοσύστημα πόσα πράγματα χωράει μέσα από το κάθε είδος. Δυστυχώς, ακόμα , δεν ασχολούμαστε με το πόσα χωράει απ’ το ανθρώπινο είδος. Υπερβολικό χτίσιμο, κακές υποδομές που δεν χωράνε όλους αυτούς τους ανθρώπους …το έχετε δει και στη Σαντορίνη στη στεριά αυτό, τώρα το βλέπουμε και στη θάλασσα. Πόσα χωράει μέσα η θαλασσα μέσα στην καλντέρα και γύρω γύρω. Πόσα αντέχει; Το θέμα είναι πόσα αντέχει παλεύεις μετά για το όριο. Λες, “εμείς δε λέμε φύγετε, δεν θέλουμε να σβηστεί η Σαντορίνη από τον χάρτη και τον τουρισμό και να υπάρχουν μόνο ψαράδες στη θαλασσα, λέμε πως δεν χωράνε άλλοι. Λέμε πως δεν γίνεται να ξεκινήσει μια δράση ένας αλιευτικός σύλλογος όταν γίνεται χαμός με τα σκάφη όλο το καλοκαίρι. Το μέτρο πρέπει λοιπόν είναι αυτό που να βρούμε. Και αν και εφ’ όσον γίνει ενα τέτοιο αίτημα, αυτό θα πρέπει ν’ αφορά την κοινή λογική, ότι όλοι πρέπει να χαίρονται τη θαλασσα, άλλοι επαγγελματικά βγάζουν το ψωμί τους και άλλοι κάνουν το χόμπι τους”.
.
Ο Κυριάκος Πρέκας, αλιέας του σκάφους Flora Fishing Tours, και πρόεδρος Επαγγελματικού Αλιευτικού Συλλόγου Σαντορίνης στην τοποθέτηση του έκανε λόγο για μια κοινοπραξία των ψαράδων που θα εξειδικεύσει πόσα και πια θα αλιεύουν κατά είδος εργαλείου να δρα και ν’ αποφασίζει συλλογικά, να υπάρχει γραφείο ώστε ν αντιμετωπίζουν συλλογικά τις δυσκολίες, αλλά και να διεκδικούν συλλογικά. Πρότεινε να οργανωθούν, ώστε να μπορέσουν να διεκδικήσουν πιο ουσιαστικά τα ζητήματα που προκύπτουν. Μάλιστα ο ίδιος πρότεινε το βράδυ όλοι οι συμμετέχοντες το βράδυ να μαζεύονται και να απολαμβάνουν την κακαβιά του ψαρά ενώνοντας γαστρονομία, πολιτισμό και έθιμα του τόπου για να ζήσει την απόλυτη εμπειρία.
Η πρώτη παρουσίαση του υπεύθυνου αλιευτικού τουρισμού πραγματοποιήθηκε στην Σαντορίνη και τις επόμενες μέρες οι ψαράδες του νησιού θα τον έχουν στα χέρια τους. Το μήνυμα, ωστόσο, που εκπέμπουν οι αλιείς είναι αισιόδοξο, παρ΄όλες τις δυσκολίες, καθώς προσπαθούν να μην αφήσουν το επάγγελμα που αγάπησαν να σβήσει. Παράλληλα με την δική τους αξιοπρεπή επιβίωση διασώζουν και ενισχύουν την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου τους και ενισχύουν την τοπική οικονομία μέσα από συνέργειες και θέσεις εργασίας.
.
.
Και είναι αισιόδοξο ακόμα γιατί σ’ έναν τουριστικό προορισμό αιχμής, όπως η πανέμορφη Σαντορίνη, με εκατομμύρια επισκεπτών να τον κατακλύζουν κάθε καλοκαίρι, ήδη έννοιες όπως φέρουσα ικανότητα, βιωσιμότητα, αειφορία, προστασία περιβάλλοντος έχουν αρχίσει να σκαρφαλώνουν όλο και πιο ψηλά στον διάλογο, όσον αφορά τον τουρισμό και τη μορφή που μπορεί αυτός να έχει, ώστε να συνεχίσει να προσφέρει, χωρίς να αλλοιώνει αυτά τα μοναδικά χαρακτηριστικά των προορισμών που τον καθιστούν αιχμή του δόρατος της οικονομίας της χώρας, που καμία σχέση δεν έχει -ή τουλάχιστον δεν θα έπρεπε να έχει-με τον χαρακτηρισμό “βαριά βιομηχανία”. Γιατί ο τουρισμός είναι πρωτίστως ψυχολογία και εμπειρία και όχι ένα απρόσωπο βιομηχανικό προϊόν για κατανάλωση.
Φωτογραφίες: Cyclades Open
*Τις θερμές ευχαριστίες μας στο CPF και στο Blue Marine Foundation για την δυνατότητα να παρακολουθήσουμε από κοντά αυτή την σημαντική εκδήλωση και στους αλιείς της Σαντορίνης για την ζεστή φιλοξενία τους.