«Ο άνθρωπος που θα αποφασίσει να αναμειχθεί στα κοινά, στην «πολιτική» με την καθιερωμένη ορολογία, έχει μπροστά του να διαλέξει δυο δρόμους: θα υπηρετήσει τα συμφέροντα ή των λίγων ή των ευρύτερων λαϊκών μαζών. Τα συμφέροντα αυτά είναι καθορισμένα και ενιαία, αφού η κοινωνία είναι ταξικά διαρθρωμένη.
Οι πολιτικές του πράξεις είναι εκείνες που τον τοποθετούν στη μια ή την άλλη κατηγορία. Απλώς είμαι ένας δημοκράτης που ποθώ ειλικρινά αυτό που λέγεται Πολιτική και Κοινωνική Δημοκρατία.
Πάνω από όλα είμαι ανεξάρτητος άνθρωπος, που θέλω το στόμα μου να’ ναι ελεύθερο να μιλά και το χέρι μου αδέσμευτο να γράφει.
Ουδέποτε επηρεάστηκα από την οποιαδήποτε αγελαία πολιτική νοοτροπία. Δεν συμβιβάζεται με την ιδιοσυγκρασία μου και την όποια επιστημονική συγκρότηση διαθέτω, να έχω κανενός είδους αφεντικά…»
Νικηφόρος Μανδηλαράς, Ναξιακά Χρονικά
Αντί άλλου προλόγου, φέτος που συμπληρώνονται 55 χρόνια από την δολοφονία του, δεν βρήκα καλύτερο πρόλογο από τα λόγια του ίδιου του Νικηφόρου Μανδηλαρά.
Πολίτης, μαχόμενος δικηγόρος, πύρινος αρθρογράφος σε αθηναϊκές εφημερίδες, σύζυγος και πατέρας. Σε άγριες εποχές. Ναξιώτης από την ορεινή Κόρωνο, γιος σμυριδεργάτη.
Ευρύτερα γνωστός έγινε κατά τη διάρκεια της δίκης του ΑΣΠΙΔΑ ως συνήγορος υπεράσπισης αξιωματικών που παραπέμφθηκαν σε δίκη με βούλευμα του Δικαστικού Συμβουλίου του Διαρκούς Στρατοδικείου Αθηνών, κατηγορούμενοι για απόπειρα εσχάτης προδοσίας. Στη δίκη, που διήρκεσε από τις 14 Νοεμβρίου 1966 έως τις 10 Μαρτίου 1967, ο Μανδηλαράς διακρίθηκε για τη νομική του συγκρότηση, τις τεκμηριωμένες αγορεύσεις του και τη μαχητικότητά του, αναφέρει χαρακτηριστικά το sansimera.gr
Ακολουθεί ένα χρονολόγιο από τη γέννησή του μέχρι τη δολοφονία του, την αναψηλάφηση της δίκης και την αρχειοθέτηση της υπόθεσης το 1986.
Το ηχητικό απόσπασμα είναι από την εκπομπή του Aegean Voice 107.5 “Στο βάθος κήπος” με καλεσμένο τον Νίκο Λεβογιάννη.
ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑΣ- ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
του φιλόλογου-πρώην Βουλευτή Νίκου Ι. Λεβογιάννη
22 Μαΐου 1967 – Σε παραλία της Ρόδου ανακαλύπτεται το πτώμα του καταζητούμενου από τη χούντα Νικηφόρου Μανδηλαρά, συνηγόρου υπεράσπισης στη δίκη για την υπόθεση «Ασπίδα». Αν και οι Αρχές κάνουν λόγο για πνιγμό, θεωρείται βέβαιη η δολοφονία του από όργανα του καθεστώτος.
19.2.1928: Γεννήθηκε ο Μανδηλαράς στην Κόρωνο Νάξου
1933-1947: Φοίτησε στα δημοτικά σχολεία Κορώνου και Σκαδού και στα Γυμνάσια Νάξου και Σύρου.
1946: Πεθαίνει η μητέρα του.
1946: Σε ηλικία 18 ετών έχει ήδη …φάκελο πολιτικών φρονημάτων στην Ασφάλεια Σύρου όπου αναφέρεται ότι «εμφορείται υπό κομμουνιστικών φρονημάτων και δη με πλήρη κομμουνιστικήν κατάρτισιν…».
1947: Καταθέτει ως μάρτυρας υπεράσπισης σε πειθαρχική δίκη του φιλόλογου καθηγητή του Κανάκη, που κατηγορείται ότι έκανε διάλεξη με αθεϊστικό περιεχόμενο. Ο καθηγητής αθωώνεται. Ανάμεσα στους διώκτες του καθηγητή είναι και ο στρατιωτικός ιερέας Μακρονήσου αρχιμανδρίτης Στυλιανός Κορνάρος, ο μετέπειτα μητροπολίτης Πρεβέζης.
25.3.1947: ο Μανδηλαράς, τελειόφοιτος στο γυμνάσιο Σύρου και πρώτος μαθητής, ορίζεται από τον Σύλλογο διδασκόντων σημαιοφόρος του γυμνασίου στην παρέλαση της Εθνικής γιορτής. Με εντολή όμως της Ασφάλειας ο σημαιοφόρος αλλάζει, επειδή «ο μαθητής Μανδηλαράς εμφορείται από …κομμουνιστικές ιδέες». Ο Σύλλογος των καθηγητών όμως του αναθέτει να καταθέσει το στεφάνι του σχολείου στο Μνημείο των Πεσόντων. Στην τελετή κατάθεσης ο Μανδηλαράς εκφωνεί, όπως σηνηθιζόταν, πύρινο λόγο και καταχειροκροτείται.
1948-1954: Σπουδάζει στη Νομική σχολή Αθηνών.
1949: Πρωτοετής φοιτητής συγκεντρώνει στη Νάξο υπογραφές για την αποφυλάκιση του καταδικασμένου σε θάνατο Μανώλη Γλέζου.
1953: Πρωτοστατεί στην ίδρυση του Συλλόγου Κορωνιδιατών Αθήνας και εκλέγεται πρώτος Πρόεδρός του.
1956: Παίρνει την άδεια άσκησης του επαγγέλματος του δικηγόρου.
19.2.1956: Στις βουλευτικές εκλογές με δημόσιες δηλώσεις και ομιλίες του στη Νάξο υποστηρίζει το κόμμα της Δημοκρατικής Ένωσης (Καρτάλης, Πασαλίδης, Παπαπολίτης, Μπαλτατζής).
Μάιος 1958: Συνοδεύει τον Μανώλη Γλέζο, υποψήφιο της ΕΔΑ στις Κυκλάδες, στην προεκλογική περιοδεία του στη Νάξο και εκφωνεί στα χωριά λόγους.
Ιούλιος 1959: Υπερασπίζεται στο στρατοδικείο την Βασιλική Δημητροκάλλη-Δολιανίτη, αδελφή του Μ. Γλέζου και τον σύζυγό της, στη δίκη των Γλέζου-Τρικαληνού κ.λπ. που κατηγορούνται για κατασκοπεία.
26.12.1959: Παντρεύεται με την Άσπα Καλοδίκη, που προέρχεται από οικογένεια αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, με βαθιές ρίζες στο λαϊκό κίνημα. Απέκτησαν μία κόρη τη Μαρία-Αριέττα.
Ιανουάριος 1960: Εκδίδει την 15νθήμερη εφημερίδα «Ναξιακά Χρονικά», που τη γράφει εξ ολοκλήρου ο ίδιος. Συνολικά εκδόθηκαν 30 φύλλα την περίοδο από τον Ιανουάριο 1960 μέχρι τον Αύγουστο 1964.
28.2.1960: Συμμετέχει σε μαχητική συγκέντρωση των σμυριδεργατών στην Κόρωνο. Στην ομιλία του τονίζει την ανάγκη ενότητας των σμυριγλάδων και θεωρεί ως μόνο δρόμο επιβίωσης την κατασκευή εργοστασίου επεξεργασίας της σμύριδας. Αργότερα θα γράψει στα ΝΑΞΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ το προφητικό άρθρο του «άταφος νεκρός», για το σμυρίγλι.
23.2.1960: Εκδικάζεται στο μονομελές Πλημμελειοδικείο Νάξου η αναβληθείσα στις 23 Νοεμβρίου 1959 δίκη, για το τραγικό εργατικό ατύχημα που έγινε στις 4 Σεπτεμβρίου 1958 στα έργα διάνοιξης του δρόμου Κωμιακής-Απόλλωνα και είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 13 εργατών. Κατηγορούμενος είναι ο εργολάβος Αγουρίδης.
Συνήγορος των οικογενειών των 13 εργατών που διεκδικούν αποζημιώσεις, είναι ο Νικηφόρος Μανδηλαράς. Ο εργολάβος αθωώνεται με την ωμή επέμβαση του κομματικού Νομάρχη Κυκλάδων, που υποχρέωσε υπαλλήλους της Νομαρχίας να καταθέσουν ως μάρτυρες υπεράσπισης του εργολάβου. Η υπόθεση εκείνη αποτελεί την αρχή της σκληρής και πολύχρονης σύγκρουσης του Μανδηλαρά με το πανίσχυρο πολιτικο-κομματικό κατεστημένο των Κυκλάδων, το οποίο μόνος θα κατεδαφίσει.
Απρίλιος 1960: Παρίσταται ως δικηγόρος υπεράσπισης στη δίκη 42 ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ (ανάμεσά τους ο Χαρ. Φλωράκης) που δικάζονταν με τον Α.Ν. 375 (περί κατασκοπείας) Θα καταδικαστούν σε βαριές ποινές.
6.12.1960: Δικάζονται στην Αθήνα 21 οικοδόμοι, που συνελήφθησαν στα αιματηρά επεισόδια της 1.12.1960. Ανάμεσα στους 21 είναι και ο Κωμιακίτης οικοδόμος Αντ. Ιω. Μαύρος συνήγορος του οποίου είναι ο Νικηφόρος Μανδηλαράς. Στα επεισόδια εκείνα είχαν τραυματιστεί δεκάδες οικοδόμοι μεταξύ των οποίων και ο Κωμιακίτης Αντώνιος Κρητικός. Η δίκη κράτησε 16 μέρες. Αθωώθηκαν οι 20 από τους 21 και ο Αντώνης Μαύρος. Ο Εισαγγελέας άσκησε έφεση κατά της απόφασης.
22.1.1961: Η εφημερίδα Ναξιακά Χρονικά οργανώνει συνεστίαση στο Κέντρο Καλαμπόκα στα Πατήσια. Οικοδεσπότης ο ανερχόμενος μαχητικός δικηγόρος Νικηφόρος Μανδηλαράς.
9- 10 Ιουνίου 1961: Ο Μανδηλαράς δικάζεται στο Κακουργιοδικείο Σάμου ύστερα από μήνυση του Νομάρχη Κυκλάδων Λεβίδη για συκοφαντική δυσφήμηση και εξύβριση διά του τύπου. Ο Μανδηλαράς αθωώνεται. Η δίκη και η απόφαση παίρνουν ευρεία δημοσιότητα στις Αθηναϊκές εφημερίδες, η κατακραυγή εναντίον του Νομάρχη Κυκλάδων Λεβίδη για τα σκάνδαλα που κατήγγειλε ο Μανδηλαράς είναι τεράστια και η κυβέρνηση της ΕΡΕ αναγκάζεται να τον μεταθέσει στη Ζάκυνθο.
12-15 Οκτωβρίου 1961: Ο Μανδηλαράς, υποψήφιος στις βουλευτικές εκλογές με το ΠΑΜΕ (ΕΔΑ) στις Κυκλάδες, κατά την προεκλογική περιοδεία του στη Σύρο, απειλείται και υβρίζεται από χωροφύλακες που τον παρακολουθούν κατά πόδας.
19.10.1961: Συλλαμβάνεται στη Νάξο φίλος του Μανδηλαρά που μεταφέρει προεκλογικό υλικό από την Αθήνα.
16-23 Οκτωβρίου 1961: Ο Μανδηλαράς περιοδεύει στα χωριά της Νάξου σε συνθήκες τρομοκρατίας, με κλειστά καφενεία, με απειλές και διώξεις εναντίον των κατοίκων που τολμούν να τον πλησιάσουν και να τον ακούσουν. Στην ομιλία του στο Φιλώτι απευθύνεται ειρωνικά στους χωροφύλακες που έχουν κατακλείσει την πλατεία: «Άνδρες της ελληνικής βασιλικής χωροφυλακής…».
25.10.1961: Στην προεκλογική του συγκέντρωση στη Σύρο η Ασφάλεια κλείνει τα καταστήματα και απομακρύνει τα ταξί από την πλατεία της Ερμούπολης προς εκφοβισμό των πολιτών.
29.10.1961: Στις εκλογές ο Μανδηλαράς είναι για πρώτη και μοναδική φορά υποψήφιος βουλευτής στις Κυκλάδες, ως ανεξάρτητος – συνεργαζόμενος με το ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο).
29.5.1963: Καταδικάζονται από το Πλημμελειοδικείο Σύρου σε 45 ημερών φυλάκιση ένας Ανθυπασπιστής και 3 χωροφύλακες κατηγορούμενοι για συστηματική παρακολούθηση και παρενόχληση του Νικηφόρου Μανδηλαρά κατά την προεκλογική περίοδο των εκλογών της 29.10.1961.
Νοέμβριος 1963: Στις επικείμενες εκλογές ο Μανδηλαράς επιδιώκει να είναι υποψήφιος στις Κυκλάδες με την Ένωση Κέντρου (Γ. Παπανδρέου), αλλά αποκλείεται ως φιλοκομμουνιστής. Ουσιαστικά η υποψηφιότητά του προσέκρουσε στην αντίδραση ισχυρών παραγόντων του κόμματος στη Νάξο και του βουλευτή Αντώνη Μπαρότση.
Δεκέμβριος 1963, το πολιτικό μανιφέστο του Μανδηλαρά.
Στην εφημερίδα «Ναξιακά Χρονικά» ο Μανδηλαράς σε μακροσκελές άρθρο του με τίτλο: «ολίγα περί πολιτικής ασταθείας-απάντησις εις αγραμμάτους» παρουσιάζει το πολιτικό του μανιφέστο.
Φεβρουάριος 1964: Στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου ο Μανδηλαράς αποκλείεται και πάλι από υποψήφιος της Ένωσης Κέντρου στις Κυκλάδες από τους ίδιους τοπικούς παράγοντες και αντ’ αυτού μπαίνουν στο συνδυασμό πρόσωπα χωρίς την παραμικρή επιρροή στο λαό. Μετά τις εκλογές σχολιάζοντας τις ελάχιστους ψήφους που πήρε ένας υποψήφιος έγραψε: «ανθ’ ημών …Ψιακής!».
15.7.1965-20.4.1967: Είναι η περίοδος του Β΄ Ανένδοτου αγώνα μετά το βασιλικό-κοινοβουλευτικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1965 και την ανατροπή της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου. Ο Νικηφόρος δίνει μαχητικά το παρόν στις πολύμηνες και γιγαντιαίες καθημερινές κινητοποιήσεις του ελληνικού λαού στην Αθήνα και όλες τις μεγάλες πόλεις της χώρας. Υπερασπίζεται στα δικαστήρια οικοδόμους, συνδικαλιστές, δημοσιογράφους, φοιτητές, δημοκρατικούς πολίτες, δημοκρατικούς αξιωματικούς και στρατιώτες στα στρατοδικεία, που διώκονται για την πολιτική και συνδικαλιστική τους δράση, στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, τον Πύργο, τον Βόλο, τη Λάρισα και αλλού.
21.7.1965: Σκοτώνεται σε επεισόδια με την αστυνομία στην οδό Σταδίου ο φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας. Ο Μανδηλαράς, μαζί με άλλους δικηγόρους και τους γονείς του φοιτητή, έκαναν έφοδο στο νεκροτομείο και πήραν τη σορό του.
20.8.1965: Ο Μανδηλαράς εκφωνεί πύρινο λόγο σε συγκέντρωση της Ένωσης Δημοκρατικών Δικηγόρων Ελλάδας στο θέατρο «Γκλόρια» στην Αθήνα.
24.8.1965: Σε μεγάλη διαδήλωση στην Αθήνα εναντίον της τρίτης κυβέρνησης των αποστατών (Στ. Στεφανόπουλος), που εκείνο το βράδυ κατάφερε να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή, ο Μανδηλαράς εκφωνεί λόγο και αναφέρει μεταξύ άλλων: «ο παγερός βραχνάς του φασισμού δεν θα σφίξει το γεμάτο σφρίγος κορμί της Δημοκρατίας».
Οκτώβριος 1965: Στις αρχές Οκτωβρίου επισκέπτεται τη Νάξο το βασιλικό ζεύγος, Παύλος-Φρειδερίκη. Ο Μανδηλαράς βρίσκεται στο νησί και προσπαθεί να οργανώσει συγκέντρωση αποδοκιμασίας του βασιλιά, αλλά χωρίς αποτέλεσμα λόγω της πρωτοφανούς αστυνομοκρατίας.
4.10.1965: Ομιλία του Μανδηλαρά σε συγκέντρωση της Ένωσης Δημ. Δικηγόρων Ελλάδας στο θέατρο «Γκλόρια» στην Αθήνα, ο Μανδηλαράς αποθεώνεται.
18.3.1966: Παρίσταται ως συνήγορος υπεράσπισης στη δίκη της ηγεσίας της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Ελλάδας (Περ. Πάγκαλος, Ι. Μάνος, Μ. Τσαγγαράκης, Δ. Μπέσσας).
25.3.1966: Ο Μανδηλαράς συλλαμβάνεται μαζί με 78 άτομα στα σοβαρά επεισόδια που έγιναν στην πλατεία Συντάγματος στη διάρκεια της παρέλασης για την Εθνική γιορτή.
3.4.1966: Πρωταγωνιστεί στην ίδρυση της Πανελλήνιας Επιτροπής Αγώνα για το Σύνταγμα και τη Δημοκρατία.
2.6.1966: Παρίσταται ως συνήγορος στη δίκη του πρώην Αρχιμανδρίτη Αργ. Τσακαλία που κατηγορείται για εξύβριση του βασιλιά.
15.6.1966: Δικάζεται στην Αθήνα για περιΰβριση αστυνομικής αρχής με το νόμο περί …τεντυμποϊσμού και αθωώνεται, αλλά ο εισαγγελέας Μουστάκης ασκεί έφεση, για να αθωωθεί και από το Εφετείο στις 1.4.1967.
21.6.1966: Παρίσταται στο Εφετείο Πατρών ως συνήγορος υπεράσπισης του διευθυντή της εφημερίδας της Πάτρας «Ευθύνη», ο οποίος έχει καταδικαστεί πρωτοδίκως σε φυλάκιση 7 μηνών για περιΰβριση αρχής. Ο δημοσιογράφος αθωώνεται.
12.7.1966: Συγκέντρωση της Ένωσης Δημ. Δικηγόρων Ελλάδας στο θέατρο «Γκλόρια» στην Αθήνα. Παρευρίσκεται ο Ανδρέας Παπανδρέου. Μεταξύ των ομιλητών είναι και ο Νικηφόρος Μανδηλαράς.
15.7.1966: Ομιλία σε συγκέντρωση της Επιτροπής για το Σύνταγμα και τη Δημοκρατία στην Αγία Βαρβάρα Αιγάλεω.
19.7.1966: Ομιλία σε συγκέντρωση της Ένωσης Δημοκρατικών Δικηγόρων Ελλάδας στο Ναύπλιο.
30.7.1966: Περιοδεύει στα χωριά της Νάξου (Χώρα, Φιλώτι, Τρίποδες) με κλιμάκιο στελεχών της Ένωσης Κέντρου (Στ. Κανελλόπουλος, Αλ. Χρυσικόπουλος).
18.8.1966: Επισκέπτεται την Κέα και εκφωνεί λόγο σε μεγάλη συγκέντρωση των κατοίκων.
Σεπτέμβριος 1966: Εκδίδει την εφημερίδα «Κυκλαδικά Χρονικά», ως συνέχεια των «Ναξιακών Χρονικών». Θα κυκλοφορήσει μόνο ένα φύλλο.
14.9.1966: Σε ομιλία του σε συγκέντρωση στο θέατρο «Γκλόρια» στην Αθήνα κατηγορεί τον βασιλιά ως αρχηγό της Δεξιάς.
25.9.1966: Ομιλεί σε ογκώδη συγκέντρωση της Ενώσεως Κέντρου στην Κέρκυρα.
14.11.1966: Αρχίζει στο στρατοδικείο η μεγάλη δίκη των 28 δημοκρατικών αξιωματικών που κατηγορούνται για τη σκευωρία του «ΑΣΠΙΔΑ». Ο Μανδηλαράς παρίσταται ως συνήγορος υπεράσπισης του λοχαγού Μπουλούκου, από τους πρωταγωνιστές της υπόθεσης. Η δίκη διαρκεί 100 ημέρες. Ο Νικηφόρος αναδεικνύεται σε πρωταγωνιστή και σύμβολο της υπεράσπισης, όχι μόνο των αξιωματικών-θυμάτων της σκευωρίας, αλλά και των δημοκρατικών θεσμών.
Στη διάρκεια της δίκης θα συγκρουστεί με σφοδρότητα με τον Πρόεδρο και τους στρατοδίκες, αλλά και με τις δεκάδες στρατιωτικούς-μάρτυρες κατηγορίας, πολλοί από τους οποίους υπήρξαν στη συνέχεια πρωτεργάτες του Απριλιανού πραξικοπήματος (Θεοφιλογιαννάκος, Καρύδας, Φροντιστής, Σταθόπουλος, Παλαΐνης, Κωτσέλης, Φαρμάκης, Δαμηλάκος κ.α.).
15.11.1966: Δίκη ΑΣΠΙΔΑ. Ο Ν. Μανδηλαράς με αφορμή το αίτημα της υπεράσπισης για ελεύθερη είσοδο στο δικαστήριο: «ανέγνωσε εις το σημείον αυτό από την εισηγητικήν έκθεσιν επί του άρθρου 330 του Κώδικος Ποινικής Δικονομίας, κατά την οποίαν “δεν ενδείκνυται η χορήγησις εισιτηρίων εισόδου εις τα δικαστήρια, διότι ενθυμίζει θεατρικήν παράστασιν και άγει εις αντιδημοκρατικάς ανισότητας ».
16.11.1966: Δίκη ΑΣΠΙΔΑ. Ο Μανδηλαράς δηλώνει στο στρατοδικείο: «Ως συνήγορος του κατηγορουμένου Μπουλούκου δηλώ ότι η διεξαγομένη διαδικασία δεν θεμελιούται επί της αρχής της δημοσιότητος».
17.11.1966: Καταδικάζεται ερήμην στο Ναύπλιο σε φυλάκιση 8 μηνών κατηγορούμενος για προσβολή της τιμής του βασιλιά Κωνσταντίνου σε ομιλία του. Ο Εισαγγελεύς της έδρας είχε ζητήσει να επιβληθεί στον Μανδηλαρά ποινή φυλάκισης 18 μηνών «άνευ μετατροπής και αναστολής».
17.11.1966: Δίκη ΑΣΠΙΔΑ. Ο Μανδηλαράς αναπτύσσει δήλωση ότι το παραπεμπτικό βούλευμα για τον λοχαγό Μπουλούκο δεν συντάχτηκε από το δικαστικό συμβούλιο, αλλά από άλλους αγνώστους: «είναι καταφανές ότι οι τρεις ούτοι τους οποίους μηνύομεν [τα μέλη του δικαστικού συμβουλίου] είναι ανθρωπίνως αδύνατον να εμελέτησαν την δικογραφίαν και ν’ απεφάσισαν εντός δύο ημερών. Συνεπώς εκ προθέσεως ψευδώς βεβαιούν ταύτα».
19.11.1966: Δίκη ΑΣΠΙΔΑ. Στην απογευματινή συνεδρίαση του στρατοδικείου ο Νικηφόρος Μανδηλαράς υποστήριξε ότι ανεπίτρεπτα συμπεριελήφθησαν στο βούλευμα οι βασιλικές επιστολές προς τον Πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου, ως αποδεικτικά στοιχεία, διότι ο βασιλιάς δεν επιτρέπεται να κληθεί ως μάρτυρας.
24.11.1966: Δίκη ΑΣΠΙΔΑ. Ο Μανδηλαράς «ανακρίνει» τον Ν. Σαμψών. Υποβάλλει στον μάρτυρα σωρεία ερωτήσεων, φωτίζοντας το σκοτεινό παρελθόν του στην Κύπρο και καταδεικνύοντας ότι είναι και ψευδομάρτυρας. Μετά το πραξικόπημα της χούντας και την ανατροπή του Μακαρίου (15 Ιουλίου 1974) ο Σαμψών θα ορκιστεί ψευτοπρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.
24-25.11.1966: Δίκη ΑΣΠΙΔΑ. Ο Μανδηλαράς «ανακρίνει» τον μάρτυρα κατηγορίας στρατηγό Γ. Γρίβα αρχηγό της ΕΟΚΑ Β΄ στην Κύπρο και κυριολεκτικά τον γελοιοποιεί. Του υποβάλλει δεκάδες ερωτήσεις, τις οποίες ο Πρόεδρος του στρατοδικείου απαγορεύει, προκαλώντας τις θυελλώδεις αντιδράσεις των συνηγόρων υπεράσπισης. Παρ’ όλα αυτά ο Μανδηλαράς με πρωτοφανή ψυχραιμία συνεχίζει να βομβαρδίζει με ερωτήσεις τον αποσβολωμένο Γρίβα καταδεικνύοντας ότι αυτός ήταν ο πρωτεργάτης αυτής της σκευωρίας. Ο Πρόεδρος του στρατοδικείου Καμπέρης ουσιαστικά έχει θέσει τον Γρίβα υπό την …προστασία του, όπως καταγγέλλει η υπεράσπιση. Μέσα από τις ερωτήσεις ακούγονται και ονόματα πολλών στρατιωτικών που θα πρωτοστατήσουν αργότερα στο πραξικόπημα της χούντας. Καρύδας, Νάτσινας, Σταθόπουλος, Ντερτιλής, Φροντιστής, κ.α. καθώς και ο δημοσιογράφος Σάββας Κωνσταντόπουλος.
Μερικές από τις ερωτήσεις που υπέβαλε στον Γρίβα ο Μανδηλαράς:
Μανδηλαράς: -Σας υπεδείχθη ότι ως αρχιστράτηγος εις Κύπρον δεν πρέπει να πολιτικολογείτε;
Πρόεδρος: -Απηγορεύθη.
Μανδηλαράς: -Είναι αληθές ότι σπείρετε ζιζάνια μεταξύ του στρατού της Κύπρου;
Πρόεδρος: -Απηγορεύθη.
Μανδηλαράς: -Κατηγγέλθη ότι δεν είσθε ενήμερος των συγχρόνων μεθόδων στρατηγικής και τακτικής. Είναι σωστόν;
Πρόεδρος: -Απηγορεύθη.
8.12.1966: Δίκη ΑΣΠΙΔΑ. Ο Μανδηλαράς καταγγέλλει στο δικαστήριο ότι παρευρίσκονται στην αίθουσα παρακρατικοί, που εισήλθαν με κάρτες εφέδρων αξιωματικών και ότι ένας από αυτούς χειροδίκησε εναντίον του. Ο Πρόεδρος του δικαστηρίου δηλώνει …αναρμόδιος.
14.12.1966: Δίκη ΑΣΠΙΔΑ. Ο Μανδηλαράς εξετάζει τον μάρτυρα κατηγορίας λοχαγό Δαμηλάκο, από τα πρωτοπαλίκαρα της χούντας. Ο Δαμηλάκος, επιτέθηκε στον Μανδηλαρά μέσα στο στρατοδικείο απειλώντας τον με τις φράσεις: «Πρόσεξε. Πρόσεξε πώς μου μιλάς!». Τέτοιες απειλητικές προειδοποιήσεις ο Μανδηλαράς είχε λάβει πολλές στη διάρκεια της δίκης, αλλά και εκτός αυτής.
14.12.1966: Δίκη ΑΣΠΙΔΑ. Ο Μανδηλαράς δικάζεται από το στρατοδικείο για …παρακώλυση της συνεδρίασης του δικαστηρίου, επειδή επέμενε να υποβάλει ερωτήσεις στον Δαμηλάκο και καταδικάζεται στην ποινή των 1.000 μεταλλικών δραχμών.
14.12.1966: Δίκη ΑΣΠΙΔΑ. Ο Μανδηλαράς εξετάζει τον μάρτυρα κατηγορίας ταγματάρχη Θεοφιλογιαννάκο, τον μετέπειτα αρχιβασανιστή της ΕΣΑ. Ο Θεοφιλογιαννάκος καταθέτει στη δίκη ότι αρχηγός του ΑΣΠΙΔΑ ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου.
Αρχές του 1967: Ο Μανδηλαράς καταθέτει στο στρατοδικείο που δίκαζε την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ ιατρικό ντοκουμέντο το οποίο πιστοποιεί ότι ο Συνταγματάρχης Γ. Παπαδόπουλος (ο μετέπειτα δικτάτορας) είναι σχιζοφρενής. Ο ψυχίατρος που είχε εκδώσει το πιστοποιητικό βρέθηκε απαγχονισμένος στην κλινική του το πρωί της 21ης Απριλίου 1967.
25.1.1967: Στη δική στο Εφετείο Πατρών ο Μανδηλαράς αθωώνεται από την 8μηνη φυλάκιση που του είχε επιβληθεί πρωτόδικα για περιΰβριση του βασιλιά.
28.1.1967: Δίκη ΑΣΠΙΔΑ: Το στρατοδικείο αποφασίζει τη συνέχιση της δίκης κεκλεισμένων των θυρών. Η υπεράσπιση αποχωρεί οριστικά από το δικαστήριο σε ένδειξη διαμαρτυρίας.
30.1.1967: Ο Μανδηλαράς καταθέτει ως μάρτυρας υπεράσπισης στη δίκη των υπευθύνων της εφημερίδα ΒΗΜΑ.
1.3.1967: Ομιλία του Μανδηλαρά σε συγκέντρωση της ΕΛΔΗΝ στην Καλλιθέα.
Μάρτιος 1967: Σε ένα διάλειμμα της δίκης ΑΣΠΙΔΑ ο Μανδηλαράς λέει στον φίλο του δημοσιογράφο Κ. Χαρδαβέλα: «Έχω περάσει το όριο της αντοχής τους. Βρίσκομαι ήδη στην απέναντι όχθη. Να ξέρεις πάντα ότι ο Μανδηλαράς ούτε θα αυτοκτονήσει ποτέ, ούτε είναι άνθρωπος που θα πάθει ατύχημα. Αν γίνει κάποτε κάτι, ψάχτε όλοι για τον δολοφόνο…».
6.3.1967: Ομιλία του Μανδηλαρά σε ογκώδη συγκέντρωση της Πανελλήνιας Επιτροπής Αγώνα για το Σύνταγμα και τη Δημοκρατία στο θέατρο «Γκλόρια» στην Αθήνα.
16.3.1967: Δίκη ΑΣΠΙΔΑ: Εκδίδεται η απόφαση του στρατοδικείου για την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ. Καταδικάζονται σε βαριές ποινές 15 αξιωματικοί και αθωώνονται 13. Η μεγάλη αυτή δίκη κράτησε 100 μέρες (14.11.1966 – 16.3.1967).
16.3.1967: ο Μανδηλαράς ομιλεί σε προεκλογική συγκέντρωση στην πλατεία Ψυρρή (καφενείο Μουστάκη).
23.3.1967: Ο Μανδηλαράς περιοδεύει στα χωριά της Πάρου, όπου γίνεται δεκτός με ενθουσιασμό από τους κατοίκους.
14 Απριλίου 1967: Διαλύεται η Βουλή και προκηρύσσονται εκλογές για τις 29 Μαΐου 1967: ο Μανδηλαράς επιδίωκε και πάλι να είναι υποψήφιος της Ένωσης Κέντρου στην Αθήνα ή τις Κυκλάδες. Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο Νικηφόρος είχε αποκλειστεί από τους συνδυασμούς. Οι εκλογές εκείνες δεν έγιναν, αφού τις πρόλαβε το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21 Απριλίου 1967.
2.4.1967: Ο Μανδηλαράς παρευρίσκεται στη Γενική Συνέλευση του Συλλόγου Κυκλαδιτών Φοιτητών στην αίθουσα της Αδελφότητας Τηνίων στην Αθήνα και απευθύνει χαιρετισμό.
11.4.1967: ο Μανδηλαράς εκφωνεί πύρινο λόγο εναντίον των Αμερικανών συμμάχων μας σε συγκέντρωση στο θέατρο «Παπαϊωάννου». Επισήμανε επίσης ότι στις εκλογές πρέπει να μπουν στη Βουλή οι άνθρωποι του Λαού, που θα καταφέρουν τη γροθιά τους στις κεφαλές των ανόμων. «Εκείνο που ενδιαφέρει είναι όχι μόνον πόσοι, αλλά και ποίοι θα βγουν βουλευταί. Γιατί το «πόσοι» εύκολα γίνεται… «πόσα…πήρες;».
14.4.1967: Ο Μανδηλαράς παρευρίσκεται σε φοιτητική συγκέντρωση στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών.
17.4.1967: Συγκέντρωση της Ένωσης Δημοκρατικών Δικηγόρων Ελλάδας στο Θέατρο «Ακροπόλ» απαγορευμένη από την αστυνομία. Η συγκέντρωση όμως γίνεται και ο Μανδηλαράς απευθύνει χαιρετισμό. Στην ομιλία του θα πει: «…Όταν στα δικαστήρια δικάζονται Έλληνες πολίτες λέει η αστυνομία ότι …έκαμαν συγκέντρωσιν χωρίς την άδειάν μας, λες και η ιστορία ποτέ επροχώρησεν με την άδειαν της αστυνομίας… Όταν ο Ελληνικός λαός ξεσηκώθηκε το 1821 δεν επήρε φυσικά την άδειαν του Σουλτάνου».
19.4.1967: Ομιλία του Μανδηλαρά σε συγκέντρωση της Ενώσεως Κέντρου στο Περιστέρι.
20.4.1967: Παρίσταται ως αργά το βράδυ ως μάρτυρας υπεράσπισης σε δίκη των δημοσιογράφων Βούλτεψη και Κοραχάη. Λίγες ώρες αργότερα θα βγουν στους δρόμους της Αθήνας τα τανκς της χούντας των συνταγματαρχών.
21.4.1967: Ξημερώματα, όταν το πραξικόπημα είχε πλέον ξεσπάσει και τα τανκς «κατέβαιναν» στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, ο Νικηφόρος προλαβαίνει και φεύγει απ’ το σπίτι του και δεν συλλαμβάνεται. Τρεις φορές άλλαξε κρησφύγετο στο διάστημα των 24 ημερών που έμεινε ελεύθερος πολιορκημένος.
16.5.1967: Το απόγευμα ο Μανδηλαράς έφυγε από το τελευταίο κρησφύγετό του στη Νέα Σμύρνη για το μοιραίο ραντεβού με τον πλοίαρχο του RITA V Πέτρο Πόταγα, προκειμένου να φύγει στο εξωτερικό. Κάπου στη λεωφόρο Συγγρού στο ύψος του Δέλτα επιβιβάστηκε στο αυτοκίνητό του πλοιάρχου με κατεύθυνση το Κερατσίνι όπου βρισκόταν το μοιραίο πλοίο. Εκεί θα κλειστεί στην καμπίνα του πλοιάρχου και από την ώρα εκείνη βαθύ σκοτάδι καλύπτει τα γεγονότα. Το πιθανότερο είναι ότι από εκείνη τη στιγμή ο Νικηφόρος βρίσκεται δέσμιος στα χέρια της χούντας.
Απόπειρα διαφυγής στο εξωτερικό με το πλοίο Rita v
17.5.1967: Το μεσημέρι το πλοίο αναχώρησε με κατεύθυνση την Αμμόχωστο Κύπρου.
16-22.5.1967: Aπόλυτο σκοτάδι επικρατεί αυτό το 4ήμερο. Παραμένει ως σήμερα άγνωστο τι ακριβώς συνέβη και κάτω από ποιες συνθήκες δολοφονήθηκε ο Μανδηλαράς.
18 προς 19.5.1967: κατά τη διατεταγμένη ιατροδικαστική έκθεση των Καψάσκη-Αγιουντάνη ο Μανδηλαράς πνίγηκε τις νυκτερινές ώρες στην προσπάθειά του να βγει στις ακτές της Ρόδου, αφού τραυματίστηκε στο κεφάλι, κατά την κάθοδό του από το πλοίο «Rita V» στη θάλασσα.
22.5.1967: Το πρωί ντόπιοι ψαράδες βρήκαν στην παραλία Γεννάδι, στη Ν.Δ. πλευρά της Ρόδου το πτώμα του Νικηφόρου Μανδηλαρά σε απόσταση 12 μέτρων από την ακτή. Οι ψαράδες ειδοποίησαν την Χωροφυλακή, η οποία όμως βρισκόταν ήδη σε …επιφυλακή και αναζητούσε τον Μανδηλαρά!!!
23.5.1967: Τρίτη. Στις εφημερίδες της Ρόδου αναγράφεται η είδηση: « το πτώμα που εξεβράσθη εικάζεται ότι ανήκει εις τον δικηγόρον Αθηνών Νικηφόρον Μανδηλαρά». Το ίδιο βράδυ ξένοι ραδιοφωνικοί σταθμοί (BBC, Ντόϊτσε Βέλε, Μόσχα κ.α.) μετέδιδαν την τραγική είδηση αναφέροντας ότι το πτώμα ανήκει στον δικηγόρο Νικηφόρο Μανδηλαρά.
24.5.1967: Στις Αθηναϊκές εφημερίδες αναγράφεται η είδηση: «το εκβρασθέν εις Ρόδον πτώμα εξηκριβώθη ότι ανήκει εις τον δικηγόρον Μανδηλαράν».
24.5.1967: Κηδεύεται εσπευσμένα στη Ρόδο ο Μανδηλαράς παρουσία τριών φίλων του δικηγόρων (Γρ. Κασιμάτης, Αχ. Αποστόλου, Γ. Χιωτάκης), του θείου του Ν. Σιδερή και του Ναξιώτη εμπόρου της Ρόδου Μ. Βιτζηλαίου και με την παρουσία μεγάλου αριθμού χωροφυλάκων.
31.5.1967: Στο Πλημμελειοδικείο Ρόδου δικάζεται ο πλοίαρχος του «Rita V» Π. Πόταγας ύστερα από μήνυση της Άσπας Μανδηλαρά, με την κατηγορία για φόνο εξ …αμελείας. Πρόκειται για δίκη-παρωδία. Καταδικάζεται σε φυλάκιση δυο χρόνων και τριών μηνών.
Μάιος 1967: Η εφημερίδα Ναξιακόν Μέλλον αναγράφει την είδηση της δολοφονίας του Μανδηλαρά ως …πνιγμό και ο εκδότης της, στρατιωτικός δικαστής εν ενεργεία, σχολιάζει με κακεντρέχεια: «Θα ηδύνατο να ευδοκιμήση ως δικηγόρος-ποινικολόγος αν αφωσιώνετο εις την δικηγορίαν και δεν κατελαμβάνετο τόσον ενωρίς από το πάθος της πολιτικής, την οποίαν σημειωτέον ήσκει με αδιαλλαξίαν, πείσμα και μαχητικότητα και η οποία τελικώς τον ωδήγησεν τόσον προώρως εις τον θάνατον».
25 .6.1967: Η οικογένεια του Μανδηλαρά τελεί στη Ρόδο 40νθήμερο μνημόσυνο.
12.12.1967: Κατά την επανάληψη της δίκης του πλοιάρχου Πόταγα στο 3μελές Εφετείο Ρόδου, που διήρκεσε μόλις τρεις ώρες, χωρίς την παρουσία της Άσπας Μανδηλαρά, η πρωτόδικη ποινή του μειώθηκε σε 12 μήνες και αποφυλακίστηκε εξαγοράζοντας το υπόλοιπο της ποινής του, του επιστράφηκε το ναυτικό του φυλλάδιο και έφυγε στο εξωτερικό (Ν. Αφρική).
9.1.1968: Ο πλοίαρχος Πόταγας σκοτώνεται σε περίεργο αυτοκινητιστικό δυστύχημα στο Γιοχάνεσμπουργκ της Ν. Αφρικής (κατά τους συγγενείς του αυτοκτόνησε με περίστροφο).
25.8.-1.9.1974: Ο δημοσιογράφος Γιάννης Φάτσης δημοσιεύει σε συνέχειες στο «Βήμα» την αναλυτική έρευνά του για τη δολοφονία του Μανδηλαρά.
15.9.1974: Η Ένωση Δημοκρατικών Δικηγόρων Ελλάδας τελεί στη Ρόδο μνημόσυνο στη μνήμη του Μανδηλαρά, το πρώτο μετά την πτώση της χούντας.
Δεκέμβριος 1974: Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθήνας προκηρύσσει στη μνήμη του Μανδηλαρά διαγωνισμό με έπαθλο 60.000 δραχμές για τη συγγραφή μελέτης με θέμα: «η προσβολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ατομικών ελευθεριών εν Ελλάδι από του Μεσοπολέμου μέχρι την πτώση τις 23.7.1974».
1975-76: Ξεκινά η δικαστική έρευνα για την υπόθεση Μανδηλαρά. Έχουν ήδη προκύψει ενδιαφέροντα στοιχεία όπως το σήμα της 95 Σ.Δ. προς το 289 Τάγμα της Χωροφυλακής Ρόδου την ημέρα που οι περίπολοι έψαχναν στη Ρόδο για τον Μανδηλαρά (18-19.5.1967). Το σήμα ανέφερε: «αναγνωρισθείς εβλήθη υπό περιπόλου».
10.5.1976: Ο Πρόεδρος της ΕΔΑ Ηλίας Ηλιού καταγγέλλει στη Βουλή ότι οι τέσσερις Έλληνες Βουλευτές (Στ. Σαράφης, Γρ. Λαμπράκης, Γ. Τσαρουχάς, Αλ. Παναγούλης) καθώς και ο Νικηφόρος Μανδηλαράς, οδηγήθηκαν σε φυσική εξόντωση από δολοφόνους που διδάχτηκαν από την αμερικάνικη ΚΥΠ τους πιο πανούργους τρόπους δολοφονίας.
22.5.1976: Το Υπουργείο Εσωτερικών (συμβούλιο Τοπωνυμιών) και ο Νομάρχης Αττικής ακυρώνουν απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Ηρακλείου Αττικής, με την οποία δόθηκε το όνομα του Μανδηλαρά σε δρόμο της πόλης. Το σκεπτικό της ακυρωτικής απόφασης αναφέρει ότι …«είναι πρόωρος η προσδιδομένη τιμή εις τον Μανδηλαράν».
14.6.1981: Πεθαίνει στην Κόρωνο σε βαθύ γήρας ο πατέρας του Νικηφόρου Μανδηλαρά.
Απρίλιος 1982: Με εντολή του Υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας Στάθη Γιώτα, γνωστού αγωνιστή κατά της δικτατορίας, ερευνώνται τα υπάρχοντα στο Υ.Ε.Ν. στοιχεία, για τη συμμετοχή στελεχών του λιμενικού σώματος στη δολοφονία.
Σεπτέμβριος 1982: Το Δημοτικό Συμβούλιο Νάξου με ομόφωνη απόφασή του έδωσε το όνομα του Νικηφόρου Μανδηλαρά σε κεντρική πλατεία της πόλης.
15.6.1983: Γίνεται η μετακομιδή των οστών του Μανδηλαρά από τη Ρόδο στην Αθήνα και εναποτίθενται σε τάφο δίπλα από εκείνο του Γρ. Λαμπράκη στο Α΄ νεκροταφείο Αθηνών.
Μάρτιος 1984: Με αφορμή τις καταγγελίες σε άλλη δίκη του υπαξ. του Λιμενικού Μ. Τρικοίλη, ο οποίος τον Μάιο 1967 υπηρετούσε στο λιμεναρχείο Ρόδου και είχε δει το πτώμα του Μανδηλαρά, ανοίγει και πάλι ο φάκελος της δολοφονίας του Μανδηλαρά. Ο Μ. Τρικοίλης, κατηγορούμενος μετά από μήνυση του Α. Τζάνου, υπολιμενάρχη Ρόδου το 1967, κατέθεσε ότι είχε δει το πτώμα του Μανδηλαρά και δεν υπήρχαν ενδείξεις πνιγμού (τυμπανισμός, μελάνιασμα κ.λπ.). Στη δικογραφία της υπόθεσης περιλαμβάνεται για πρώτη φορά και η φωτογραφία-ντοκουμέντο του πτώματος του Μανδηλαρά, με εμφανές το διαμπερές τραύμα από πυροβόλο όπλο στο στήθος του. Η έρευνα όμως δεν προχώρησε και οι δράστες της δολοφονίας δεν εντοπίστηκαν.
Δεκέμβριος 1984: η Ολομέλεια Εφετών Αθηνών αποφάσισε ομόφωνα την άσκηση νέας ποινικής δίωξης για «ανθρωποκτονία εκ προθέσεως» εναντίον των φυλακισμένων ήδη ως πρωταιτίων του πραξικοπήματος πρώην συνταγματαρχών Κ. Παπαδόπουλου, αδελφού του δικτάτορα και Ι. Λαδά, σε βάρος των οποίων έχουν προκύψει στοιχεία ως υπόπτων για συμμετοχή τους στη δολοφονίας του Μανδηλαρά.
24.4.1986: Δύο χρόνια αργότερα το Συμβούλιο Εφετών με το 731 βούλευμα του χαρακτηρίζει ως ανθρωποκτονία εκ προθέσεως τη δολοφονία του Μανδηλαρά και κατονομάζει ως ηθικούς αυτουργούς τα πρωτοπαλίκαρα της δικτατορίας Ιω. Λαδά και Κ. Παπαδόπουλο. Καταλογίζει επί πλέον ευθύνες στον «Υπουργού» Εμπορικής Ναυτιλίας (Αθανασίου) τον Μάη 1967, στον Αρχηγό του Λιμενικού (Χανίδης), τον Αρχηγό της ΚΥΠ και τον Υπολιμενάρχη Ρόδου (Αργ. Τζάνος).
Στο βούλευμα επισημαίνεται η ύπαρξη επαρκών στοιχείων για στοιχειοθέτηση του εγκλήματος. Η διερεύνηση όμως και αυτή τη φορά δεν απέδωσε και η υπόθεση τέθηκε τελικά στο αρχείο.
Μαθαίνοντας τον θάνατό σου δεν μπόρεσα να κλάψω.
Στριφογύριζα στο κρεβάτι του νοσοκομείου.
Θυμόμουνα την τελευταία μας συνάντηση.
Δε θα τολμήσουν, έλεγες.
Δεν έχουν άλλο δρόμο, σ’ απαντούσα.
Αυτός ο δρόμος θά `ναι ο τάφος τους, φώναζες με πίστη.
Ναι, Νικηφόρε, θά `ναι ο τάφος τους.
Αυτή την υπόσχεση σου δίνουμε αντί για μνημόσυνο
Αλέκος Παναγούλης
Ηχητικό απόσπασμα από την εκπομπή του Aegean Voice 107,5 και την εκπομπή “Στο βάθος κήπος” με την Ειρήνη Προμπονά. Καλεσμένος ο πολιτικός και συγγραφέας Νίκος Λεβογιάννης.
Ο Νίκος Λεβογιάννης, γεννήθηκε το 1945 στην Κωμιακή Νάξου. Αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και εργάστηκε ως καθηγητής φιλολογίας.
Διετέλεσε βουλευτής Κυκλάδων του ΠΑΣΟΚ τα διαστήματα 1981 – 1989 και 1996 – 2004, και χρημάτισε υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων από τον Δεκέμβριο του 1988 μέχρι τον Ιούλιο του 1989, στην κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου. Είναι συγγραφέας-ερευνητής και έχει συγγράψει την Νεότερη Ιστορία της Νάξου από το 1800 εως το 2000