Φέτος, το καλοκαίρι στις Κυκλάδες είχε έναν τόνο διαφορετικό. Πέρα από τις…ανέμελες διακοπές, τα “μπάνια του λαού” που κόστισαν μια μικρή περιουσία σε όποιον επιχείρησε να τα πραγματοποιήσει σε κάποιον κυκλαδίτικο hot προορισμό σε ακτοπλοϊκά εισιτήρια και διαμονή, τα ρεκόρ επισκεψιμότητας, πληρότητας, διαθεσιμότητας, αυτό που τάραξε τα λιμνάζοντα ύδατα των τοπικών κοινωνιών, ήταν η δημιουργία κινημάτων πολιτών που ζήτησαν το αυτονόητο: Ελεύθερες παραλίες για όλους, τήρηση της νομιμότητας στην εξάπλωση των ομπρελοκαθισμάτων, προστασία του περιβάλλοντος από την αλόγιστη-και ουκ ολίγες φορές-παράνομη επέκταση των επιχειρήσεων πάνω στον αιγιαλό.
Ήταν αρχές Μαρτίου του 2023 όταν ο αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων με τοπική αρμοδιότητα στο νησί της Μυκόνου, δέχθηκε επίθεση καθώς επέστρεφε στο σπίτι του στην Αττική. Τον χτύπησαν στο πίσω μέρος του κεφαλιού, τον κλώτσησαν στα πλευρά και τον έστειλαν στα επείγοντα του νοσοκομείου. Ένα “μαφιόζικο χτύπημα” όπως χαρακτηρίστηκε, καθώς ο Μ. Ψαρρός στέκονταν εμπόδιο μπροστά στον οδοστρωτήρα κάποιων επιχειρηματικών συμφερόντων, όπου τίποτα και για κανέναν λόγο δεν πρέπει να μείνει ανεκμετάλλευτο. “Ανάπτυξη” μέχρι ισοπέδωσης.
Ο ξυλοδαρμός του Μανώλη Ψαρρού κάτω από την πίεση και την κοινωνική κατακραυγή, την κινητοποίηση και με τις βουλευτικές εκλογές στον ορίζοντα αφύπνισε κάπως την Πολιτεία τουλάχιστον σε επίπεδο δηλώσεων και ελέγχων, ενώ ο Άρειος Πάγος ανέθεσε σ’ έναν έμπειρο και ικανότατο Εισαγγελέα τον Οδυσσέα Τσορμπατζόγλου, εισαγγελέα Εφετών Αιγαίου ν’ αναλάβει δράση ξεκινώντας από τη Μύκονο. Φράχτες ξηλώθηκαν, ιλιγγιώδη πρόστιμα καταγράφηκαν, ξαπλώστρες απομακρύνθηκαν και αποθηκεύτηκαν, οι ακτές της Μυκόνου άρχισαν να θυμίζουν κάτι από τα παλιά πριν την άλωση, ενώ στις Κυκλάδες οι πολίτες άρχισαν να οργανώνονται.
Η Πάρος ήταν η πρώτη που δήλωσε παρούσα στην διεκδίκηση του αυτονόητου. Το κύμα των κινητοποιήσεων μεταδόθηκε γρήγορα από την Πάρο στη Νάξο, στην Ίο, στη Ρόδο, στην Κρήτη, στις παραλίες της Αττικής, στην Θάσο, στην Χαλκιδική, στην Ηγουμενίτσα και αλλού με τους πολίτες να είναι αποφασισμένοι να διεκδικήσουν αυτό που πριν μερικά χρόνια ήταν δεδομένο: οι παραλίες δεν μπορεί να είναι η φυσική επέκταση μιας επιχείρησης που δραστηριοποιείται στον αιγιαλό, οι παραλίες είναι αυτό που πάντα ήταν όπως ακριβώς αναγράφεται στο σύνταγμα της χώρας, χώρος αναψυχής για τους πολίτες που πρέπει να έχουν ελεύθερη και απρόσκοπτη πρόσβαση σε αυτές και χώρος εκτός συναλλαγής.
Σχεδόν τρείς μήνες πέρασαν γεμάτοι από κινητοποιήσεις, συνελεύσεις και παρουσία των ενεργών πολιτών σε παραλίες και δημοτικά συμβούλια και στάθηκαν αρκετοί για να γνωστοποιηθεί με κάθε λεπτομέρεια τι έχει συντελεστεί στις παραλίες των Κυκλάδων, με ποιο τρόπο, τι καταστροφή έχει προκληθεί ι και τι συνεχίζει να προκαλείται μέσα στις προστατευόμενες περιοχές Natura 2000, αλλά και όπου ‘ανθίζει’ αυτού του τύπου η… επιχειρηματικότητα.
Η αλήθεια είναι ότι ζήσαμε μεγάλες στιγμές με ελέγχους από την Κτηματική Υπηρεσία που όμως η έλευσή της έγινε γνωστή με αποτέλεσμα την…μετακόμιση των παράνομων ομπρελοκαθισμάτων νύχτα, την επανατοποθέτηση ομπρελών και καθισμάτων μόλις ο έλεγχος αποχώρησε, την επίσκεψη Τσορμπατζόγλου και τα αυτόφωρα και άλλα τραγελαφικά.
Κάποιοι έσπευσαν να πουν πως οι πολίτες δεν ενεργούν αυθόρμητα και χωρίς δεύτερες σκέψεις. Προκειμένου να μειώσουν την ανταπόκριση του κόσμου, “είδαν” σ αυτά σκοπιμότητες κομματικού περιεχομένου εν όψει και των αυτοδιοικητικών εκλογών. Είναι γνωστό άλλωστε πως σε τούτη εδώ τη χώρα αν δεν είσαι με κάποιον είσαι εναντίον του, ένας μονόδρομος στη ροή της…οπαδικής σκέψης, πολύ εξυπηρετικός, καθώς δεν χρειάζεται να προβάλεις άλλα επιχειρήματα.
Αυτό μαζί με άλλα νηπιακού επιπέδου επιχειρήματα όπως “δεν θέλουν τους τουρίστες”, “θέλουν παραλίες άδειες να κολυμπάνε μόνοι τους”, “ζηλεύουν τους επιτυχημένους επιχειρηματίες”, “είναι οικολόγοι” κ.α. ήταν τα “όπλα” στην επιχειρηματολογική φαρέτρα εκείνων που δεν έβλεπαν για ποιο λόγο επείγει ν’ αλλάξει προς το ορθότερο και προς το νόμιμο το καθεστώς που έχει διαμορφωθεί. Ήταν βέβαια και το πολιτικό κόστος μια δικαιολογία, αλλά αυτό δεν απασχολεί κανέναν άλλο-τουλάχιστον δεν θα πρεπε- εκτός από αυτούς που το επικαλούνται, καθώς γνώμονας πάντα πρέπει είναι το καλύτερο και συμφέρον για έναν τόπο και όχι το μέλλον των παρατάξεων στον θώκο της εξουσίας επειδή θίγει συμφέροντα που μεσο-μακροπρόθεσμα καταλήγουν βλαπτικά για τον τόπο.
Τα εγχώρια ΜΜΕ έστρεψαν το βλέμμα τους στις κινητοποιήσεις και κάλυψαν εκτενώς το θέμα στα δελτία τους και στις ζωντανές ενημερωτικές εκπομπές τους, φιλοξενώντας μέλη των κινημάτων, αιρετούς, πολίτες, επισκέπτες ώστε να παρουσιαστούν όλες οι απόψεις. Μάλιστα βάφτισαν και τα κινήματα των πολιτών “Κίνημα της πετσέτας” μόνο που τα θέματα που έθιξαν οι πολίτες ήταν πολύ περισσότερα από το άπλωμα μιας πετσέτας στην παραλία. Πρόκειται για την εμπορευματοποίηση κάθε δημόσιου χώρου που οι πολίτες έχουν ανάγκη, αλλά και για την άνευ όρων παράδοση της πολιτείας σ’ ένα τουριστικό μοντέλο που λειτουργεί στην πραγματικότητα, εκτός μικρών εξαιρέσεων, στον αυτόματο χωρίς σχεδιασμό και προστασία ευαίσθητων περιβαλλοντικά περιοχών με γνώμονα το μέγιστο κέρδος. Σ’ αυτό το παιχνίδι οι παραλίες των νησιών αποτελούν το Ελ Ντοράντο και η υπερεκμετάλλευσή τους είναι όχι απλώς δεδομένη, αλλά επιβεβλημένη.
Θέματα όπως υπερτουρισμός, περιβαλλοντική υποβάθμιση και καταστροφή, καταπάτηση, υπερανάπτυξη, φέρουσα ικανότητα, βιωσιμότητα τέθηκαν στην συζήτηση από τους πολίτες αναδεικνύοντας την μεγάλη εικόνα της λεγόμενης “βαριάς βιομηχανίας της χώρας” και των συνεπειών της. Ανέδειξαν την ευαλωτότητα του τουρισμού που στη χώρα μας εχει πάρει διαστάσεις μονοκαλλιέργειας.
Δυστυχώς η πανδημία του κορωνοϊού που ανέδειξε πόσο ευάλωτη είναι αυτή η “βαριά βιομηχανία”, δεν δίδαξε παρά ελάχιστους. Με το πέρας της πανδημίας και την επιστροφή στην …κανονικότητα γυρίσαμε στο ίδιο μοντέλο και προς αναζήτηση μεγαλύτερων ρεκόρ, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε πως όταν βουλιάζει από κόσμο ένας προορισμός δημιουργούνται πολυεπίπεδα ζητήματα από την εξάντληση των φυσικών πόρων και την καταπόνηση των υποδομών, μέχρι την ποιότητα παροχής υπηρεσιών και την ποιότητα ζωής των μόνιμων κατοίκων.
Οι πυρκαγιές, όπως αυτή στην Ρόδο, αλλά και οι πλημμύρες θα έπρεπε να μας κάνουν να το ξανασκεφτούμε, καθώς η κλιματική κρίση είναι εδώ και κάνει αισθητή την παρουσία της, την ίδια ώρα που η πρόληψη, ως πρακτική, στη χώρα μας είναι για τους υπευθύνους άγνωστη περιοχή στον πλανήτη Yolo.
Το θέμα των παραλιών και των κινημάτων των πολιτών όμως δεν έμεινε μόνο εντός συνόρων. Απασχόλησε εξίσου και επί μακρόν τα ξένα ΜΜΕ. Το Reutersκαι η Deutsche Welleήταν τα πρώτα πρακτορεία που έσπευσαν να καλύψουν το θέμα, ενώ αναφορές και εικόνα δεν έλειψε ούτε από το BBC, γερμανικά και ιταλικά κανάλια, έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα.
Την ώρα που οι πολέμιοι των κινημάτων έκαναν λόγο για “δυσφήμιση του τόπου” τα ξένα μέσα έβλεπαν την αντίσταση των πολιτών σε όλη την Ευρώπη απέναντι στο φαινόμενο του υπερτουρισμού και κατέγραφαν τις αντιδράσεις προσεγγίζοντας συνολικά το θέμα, γιατί σοβαρά θέματα αντιμετωπίζουν και άλλες χώρες της Μεσογείου όπως η Ισπανία, η Ιταλία, η Τουρκία, αλλά και την προσπάθεια των πολιτών να στραφούν σε ένα άλλο, διαφορετικό μοντέλο, βιώσιμης ανάπτυξης που δεν αποκλείει τον τουρισμό φυσικά, αντιθέτως, αλλάζει την προσέγγιση προσπαθώντας να σώσει τον πόρο και όχι να τον γονατίσει για χάρη του τουριστικού προϊόντος, μέχρι αυτός να κορεστεί, να εξαντληθεί και να πάψει να υφίσταται ως προορισμός.
Εξαιρετικά ενδιαφέρον υπήρξε και το δημοσίευμα της Deutsche Welle με τίτλο “Fokus Europa — Länder, Menschen, Schicksale”, ένα αφιέρωμα με επίκεντρο την Ευρώπη τις χώρες, τους ανθρώπους και το πεπρωμένο τους όπου κοινός παρονομαστής είναι η διεκδίκηση-αντίσταση των πολιτών: Στην Πορτογαλία είναι τα ναρκωτικά και στην Ελλάδα, η DW εστιάζει στη Νάξο και στην Πάρο στα κινήματα για ελεύθερες παραλίες και στην διεκδίκηση των πολιτών για την ελεύθερη πρόσβαση σ’ αυτές.
Εδώ το μέρος που αφορά τις παραλίες:
Greek beaches are packed with umbrellas and deckchairs that are rented out at high prices, often by illegal operators. With the “towel movement,” locals are now fighting for more access.
Οι πυρκαγιές του Αυγούστου κατέκαψαν ενα μεγάλο μέρος της Ρόδου, ενώ έκαναν στάχτη τον εθνικό δρυμό της Δαδιάς στον Έβρο, ένα δάσος καταφύγιο απειλούμενων ζώων και πτηνών. Οι πλημμύρες του Σεπτέμβρη και η κακοκαιρία Daniel έπληξαν ανεπανόρθωτα την Θεσσαλία, την καρδιά του πρωτογενούς τομέα της χώρας. Η κλιματική κρίση δεν είναι συνωμοσιολογία, αλλά αποτέλεσμα του ανθρωπογενούς παράγοντα που με την αλόγιστη ανάπτυξη και τις πρακτικές που ακολουθεί διαλύει κομμάτι-κομμάτι το ίδιο του το σπίτι, τον πλανήτη.
Αυτή είναι η μεγάλη εικόνα που αποτελείται από μικρότερες όπως η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, η εξάντληση των φυσικών πόρων και η προσπάθεια ιδιωτικοποίησης όσων έχουν απομείνει, η έλλειψη πλαισίου πραγματικής προστασίας τον βιότοπων και των προστατευόμενων περιοχών, η πρόληψη που αποτελεί άγνωστη λέξη και ζητούμενο, η συνεχής εξάπλωση χωρίς σχεδιασμό, χωρίς κανόνα, χωρίς κανέναν φραγμό και γνώση για το τι συντελείται από την επέμβασή μας στο περιβάλλον για λόγους “επιχειρηματικότητας και στρατηγικών επενδύσεων” δυσχεραίνει έτι περαιτέρω τη θέση μας καθιστώντας τη χώρα μας εξαιρετικά ευάλωτη στους κινδύνους που παρουσιάζονται.
Με το να κλείνουμε τα μάτια προσποιούμενοι πως όλα βαίνουν καλώς, σύντομα θα διαπιστώσουμε πως όλα βαίνουν μεν, αλλά εναντίον μας. Το μοντέλο ανάπτυξης που μέχρι τώρα κυριαρχούσε, δεν αποδίδει με τα νέα παγκόσμια δεδομένα όπως αυτά διαμορφώνονται. Χρειάζεται άμεσα επανασχεδιασμός και αλλαγή μοντέλου πιο δίκαιου, πιο ανθρώπινου, πιο ασφαλούς, με ειλικρίνεια, διαφάνεια και ενσυναίσθηση. Τα καμπανάκια άλλωστε χτυπάνε από καιρό και δεν είναι τα καμπανάκια από τον τάρανδο του Santa Claus.
Οι πολίτες αυτού του τόπου δεν μπορούν, ούτε και πρέπει, να αγνοήσουν την προέλευσή τους.
