Με την μέρα των εκλογών να βρίσκεται πια σε απόσταση αναπνοής και το χθεσινό debate των πολιτικών αρχηγών να αποτελεί ακόμα θέμα συζήτησης σε πηγαδάκια και στα ενημερωτικά πάνελ, θυμήθηκα μια αγαπημένη μου ιστορία απ’ τ’ Απεράθου που σαν τη διάβασα, δεν την ξέχασα ποτέ.
Μου θυμίζει μ’ έναν τρόπο διαφορετικό, σε εύθυμο τόνο που κάνει τεράστια αντίθεση, εκείνο το κομμάτι της σύγχρονης Ιστορίας της χώρας μας, μια ιστορία που το δράμα των αιματηρών γεγονότων και η πληγή που ανοίχτηκε τότε, κατά την άποψή μου, δεν έκλεισε ποτέ: τον εμφύλιο.
Βρισκόμαστε λοιπόν λίγο μετά το τέλος του Εμφυλίου. Μέσα απ’ την μικρή ιστορία του Βάσου και της γυναίκας του μπορείς διαβάζοντας να καταλάβεις ποια ήταν η κατάσταση που επικρατούσε για εκείνους που ήτανε “οι άλλοι” και τη δυσκολία της συνύπαρξης των διαφορετικών ιδεολογιών, τις δυσκολίες της επιβίωσης σ’ ενα ορεινό χωριό της Νάξου, τον φόβο από τις απειλές της ηθικής εξόντωσης και την απελπισία, αλλά και τον θαυμασμό για το ξεγέλασμα εκείνου που πρόσταζε να ψηφίσεις με σημαδεμένο ψηφοδέλτιο.
Κατά τα άλλα, η μικρή ιστορία των βουλευτικών εκλογών του 1956 απ’ τ’ Απεράθου της Νάξου φέρνει πάντα στο νού μου την περήφανη κορμοστασιά-γιατί έτσι πρέπει να ήταν, όπως τη φαντάζομαι-της ετοιμόλογης και δεινής στιχοπλόκου γυναίκας του Βάσου που δεν δείλιασε ν’ απαντήσει, όπως ακριβώς ένιωθε, στον φούρναρη και τελικά να κερδίσει το διπλό ψωμί, αφού κι αυτός θαύμασε την ευστροφία και κράτησε τον λόγο του.
Όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Όπως τα περιγράφει στο μπλοκ της η “Φωτεινή Παντογνώστρα” Μαρία Ξεφτέρη, φιλόλογος και υποψήφια διδακτόρισσα Γλωσσολογίας στο τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Οι εκλογές λοιπόν άλλοτε και τώρα…τα τραγούδια τους και οι σκοποί τους.
Τα τραγούδια των εκλογών εντάσσονται, σύμφωνα με τον Ζευγώλη (2006:60), στην ευρύτερη κατηγορία των «εύθυμων» τραγουδιών της Απειράνθου. Πρόκειται για τραγούδια, δεκαπεντασύλλαβα ομοιοκατάληκτα δίστιχα και κοτσάκια, τα οποία δημιουργούνταν και τραγουδιούνταν κατά την περίοδο των εκλογών (βουλευτικών και δημοτικών-κοινοτικών) και των δημοψηφισμάτων. Βασικός θεματικός άξονας ήταν η συγκεκριμένη πολιτική διαδικασία και ό,τι γενικότερα εμπλεκόταν με αυτήν: τα πρόσωπα που ήταν υποψήφια, η στάση του λαού απέναντί τους (θετική ή αρνητική), τα προβλήματα, τα βάσανα και τα παράπονα των κατοίκων για την υπάρχουσα δύσκολη κατάσταση και καθημερινότητα, ακόμα και η ανακόλουθη, κάποιες φορές, στάση των εκλογέων, καθώς και οι τυχόν περιπτώσεις νοθείας του αποτελέσματος. Θα λέγαμε, λοιπόν, ότι τα εκλογικά τραγούδια περιλαμβάνουν επιμέρους θεματικές (όχι δηλαδή γενικώς «εύθυμες» καταστάσεις), ανάλογες με τα προσωπικά βιώματα του δημιουργού, τη συλλογικότητα, την πολιτική ιδεολογία, καθώς και τα πολιτικά τεκταινόμενα, αντικειμενικώς και υποκειμενικώς ιδωμένα.
Στ’ Απεράθου, όπως και στα υπόλοιπα χωριά της Νάξου, η προεκλογική περίοδος έβρισκε τους υποψήφιους πολιτευτές στα καφενεία και στη bλάτσα του χωριού. Ο κόσμος πολύ συχνά τους περιστοίχιζε και τους τραγουδούσε αυτοσχέδια τραγούδια, τα λεγόμενα εκλογικά (Ζευγώλης 2006:60). Όπως είναι φυσικό και επόμενο, κάθε πολιτική μερίδα επαινούσε τον δικό της υποψήφιο και εκδήλωνε ρητά την υποστήριξή της στο πρόσωπό του, το οποίο ενέμπνεε την ελπίδα για κάτι καλύτερο, για το καλό του τόπου και το δικό τους…
(…)
Πολλές φορές, τα εκλογικά τραγούδια δεν είχαν συγκεκριμένο πρόσωπο ως αποδέκτη, αλλά εξέφραζαν τα παράπονα και την κριτική των κατοίκων για τους «μεγάλους» του χωριού, οι οποίοι δε νοιάζονταν για το λαό, παρά μόνο για τα προσωπικά τους οφέλη. Αν μάλιστα κάποιο νέο πρόσωπο έκανε την εμφάνισή του στα πολιτικά πράγματα, στήριζαν πάνω του όλες τους τις ελπίδες για το καλύτερο, για την ανάσα που θα έπαιρναν από τα βάρη που είχαν φορτωθεί από τους προηγούμενους.
Σαν έβγεις, σε παρακαλώ, πάψε τσ’ απού τη θέση
‘ιατί με το φτωχό λαό μοιράζουνε στη μέση.Πάψε τσοι, σε παρακαλώ, μη λυπηθείς κανένα
‘ιατί τα πάθη του Χριστού μας έχουν καμωμένα.Ευτό το gόσμο που θωρείς, όλο των εδικούσαν (=αδικούσαν)
κ’ εκάνασι dω ‘ύναικω’ και των παιδιώ dω λούσα.Που ‘υρίζουσι εκείνοι
όπου η μπελάτζα (=ζυγαριά) κλίνει.Κι η φτώχεια η κακόμοιρη ας είναι πεινασμένη
κ’ είχε τζη και δια παντός φόρητα (=φόρους) φορτωμένη.Να κόψεις α’ τα φόρητα α’ τα πολλά που δίνου,
‘ιατί το αίμα dω φτωχώ’ με το μπαμπάκι πίνου.
Εκπομπή του Β. Μέτου “Θάλασσα και Παράδοση” (21/3/2009). Καλεσμένοι οι: Μαρία Αναματερού (τραγούδι), Γιώργος Πρωτονοτάριος – Καλυμνιός (βιολί), Γιάννης Σεβαστόπουλος (λαούτο), Μαρία Ξεφτέρη (λαογραφική παρουσίαση), Μάνος Σταυριανός.
Πολλοί συχνοί στ’ Απεράθου ήταν οι ποιητικοί αγώνες που αφορούσαν οποιοδήποτε ζήτημα απασχολούσε τους μετέχοντες σε αυτούς, συνεπώς ένας βασικός θεματικός άξονας ήταν και τα εκλογικά και πολιτικά… Πιο συγκεκριμένα, συχνά θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει έναν Απεραθίτη να προκαλεί κάποιον άλλο μ’ έναν στίχο, ενώ ο δεύτερος να ολοκληρώνει το δίστιχο μ’ έναν δικό του, επιδιώκοντας όχι μόνο να ταιριάξει την ομοιοκαταληξία, αλλά και να συμπληρώσει το νόημα του πρώτου στίχου με ουσιαστικό και πετυχημένο τρόπο.
Αναμφισβήτητα, δεν επρόκειτο πάντα για μια εύκολη διαδικασία, γιατί πέρα από την απλή πλέξη ενός δίστιχου, σημασία είχε η ίδια η ποιητική συνομιλία, τα εκφωνήματα της οποίας θα αποτελούσαν βάση για την ανατροφοδότηση του διαλόγου και τη δημιουργία νέων δίστιχων, σοβαρών ή σκωπτικών, μα πάνω απ’ όλα ουσία των. Ο Ζευγώλης (2006β:175) μας παραθέτει έναν τέτοιο ποιητικό αγώνα:
” […] Ας βρεθούμε, τέλος, στις παραμονές των βουλευτικών εκλογών του 1956. Ο απόηχος του εμφύλιου δεν είχε περάσει ακόμα κι οι απειλές κατά των αριστερών εξακολουθούσαν.
Ένας Απεραθίτης αγρότης, ο Βάσος, ψήφιζε τότε αριστερά. Τώρα όμως απειλήθηκε μ’ εξορία, αν δεν ψήφιζε δεξιά, παίρνοντας σημαδεμένο ψηφοδέλτιο. Η απειλή για το Βάσο ήταν τρομερή, αφού είχε οικογένεια πενταμελή: αυτός με τη γυναίκά του και τρία μικρά παιδιά, που περίμεναν κι οι πέντε να ζήσουν από τη δούλεψη του στα λίγα ορεινά κτήματά τους. Αποφάσισε λοιπόν να δεχτεί την εξευτελιστική πρόταση, παίρνοντας το σημαδεμένο ψηφοδέλτιο. Αλλά όσο πλησίαζε η μέρα των εκλογών, τόσο οι τύψεις της συνείδησής του πλήθαιναν και για μια στιγμή σκέφτηκε την αυτοκτονία.
Είδε όμως ότι ούτ’ αυτή αποτελούσε λύση αφού, κι αν αυτοκτονούσε, τα παιδιά του θα πέθαιναν από την πείνα. Στην απελπισία του θυμήθηκε πως ο αδερφός του ο Αντώνης ψήφιζε πάντα δεξιά κι επειδή του είχαν εμπιστοσύνη δεν του έδιναν ψηφοδέλτιο σημαδεμένο.
Του εξιστόρησε αυτά που του συμβαίνουν ότι σκέφτεται ν’ αυτοκτονήσει, και του πρόσπεσε να ρίξει στην κάλπη το δικό του σημαδεμένο ψηφοδέλτιο, ώστε ο ίδιος να ψηφίσει πάλι αριστερά. Ο αδερφός του βλέποντας την απελπισία του δέχτηκε την πρότασή του κι έτσι ο Βάσος ψήφισε και τότε όπου του υπαγόρευε η συνείδησή του.
Τη νύχτα της Κυριακής ανακοινώθηκαν τ’ αποτελέσματα των εκλογών, με νικητή τον Καραμανλή. Το πρωί της Δευτέρας ο Βάσος έφυγε για να πάει να δουλέψει στα κτήματα. Η γυναίκα του κατά το μεσημέρι πήγε στο φούρνο για ν’ αγοράσει ένα διπλό ψωμί. Εκεί βρήκε κι άλλους πελάτες που περίμεναν το ξεφούρνισμα, ενώ ο φούρναρης τραγουδούσε χαρούμενος.
Η γυναίκα του Βάσου του είπε: «Τραουδείς, ε; Είντ’ ανάγκη έχεις εσύ, αφού ήβγηκε πάλι το κόμμα σου».
Ο φούρναρης της είπε ότι θα τραγουδήσει ο ίδιος ένα στίχο κι αν εκείνη με άλλο δικό της ολοκληρώσει πετυχημένα το δίστιχο, τότε θα της δώσει δωρεάν το διπλό ψωμί. Όταν εκείνη συγκατατέθηκε, ο φούρναρης τραγούδησε:
“Ήβγηκεν ο Καραμαλής με τα μεγάλα φρύδια”….
Κι η γυναίκα συμπλήρωσε στη στιγμή:
“Κι αν ήβγε κι αν δεν ήβγηκε στου Βάσου μου τ’ αρχίδια”
Οι πελάτες του φούρνου την καταχειροκρότησαν κι ο φούρναρης της έδωσε χωρίς χρήματα, το διπλό ψωμί. […]”
Αυτή λοιπόν είναι μια αγαπημένη ιστορία απ’ τ’ Απεράθου για τις εκλογές ενός αλλοτινού καιρού, όπως διασώθηκε μαζι με πολλές και ποικίλες άλλες από τα χέρια των λαογράφων του νησιού μας κι όπως παραδίδεται μέσα απ’ τα γραπτά εκείνων που τις μελετούν παίρνοντας τη σκυτάλη.
Πηγή: Φωτεινή Παντογνώστρα
📸Απείρανθος/Zde,commons.wikimedia.org