Η ΕΠΟΝ (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων) ήταν οργάνωση νεολαίας, η οποία δραστηριοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της Κατοχής και οργανωτικά ανήκε στην ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης) και το ΕΑΜ.
Η ΕΠΟΝ ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1943 σ’ ένα μικρό σπίτι, στους Αμπελόκηπους, στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3, από αντιπροσώπους πολιτικών και αντιστασιακών οργανώσεων νέων της εποχής (Αγροτική Νεολαία Ελλάδος, Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία, Ενιαία Μαθητική Νεολαία, Ένωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης, Θεσσαλικός Ιερός Λόχος, Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία, Λεύτερη Νέα, Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος, Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδος, Φιλική Εταιρεία Νέων, Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Νέων, ΕΑΜΝ Μακεδονίας και Πελοποννήσου και Εθνικό Συμβούλιο των Φίλων της Νέας Γενιάς), που αποφάσισαν τη διάλυση των οργανώσεων τους και τη συγχώνευσή τους στην ΕΠΟΝ.
Οι σκοποί της ΕΠΟΝ, όπως αναφέρονταν στο ιδρυτικό κείμενό της, ήταν:
Η εθνική απελευθέρωση με βάση την ακεραιότητα της Ελλάδας.
Η εξόντωση του φασισμού και η αποκατάσταση της λαϊκής κυρια,ρχίας.
Η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και η υπεράσπιση της ειρήνης με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών.
Η υπεράσπιση των οικονομικών, πολιτικών, εκπολιτιστικών και μορφωτικών δικαιωμάτων και επιδιώξεων της νέας γενιάς.
Στο ιδρυτικό κείμενο η ΕΠΟΝ αυτοπροσδιορίζεται ως οργάνωση εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική-προοδευτική, αντιπολεμική-φιλειρηνική.
Συμμετείχαν περισσότεροι από 600.000 νέοι και νέες, ενώ 32.000 ΕΠΟΝίτες εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ. Τέθηκε εκτός νόμου το 1947 με τον νόμο 509/1947. Από τότε μέχρι το 1958 λειτούργησε παράνομα, ως το 2ο καθοδηγητικό κέντρο του ΚΚΕ στην Αθήνα, υπό τον Σταύρο Κασιμάτη (Λευτέρη Σταθά). Η ΕΠΟΝ διαλύθηκε με απόφαση της 8ης Ολομέλειας του ΚΚΕ το 1958.
Ο ύμνος της ΕΠΟΝ
Γράφτηκε το 1943 σε στίχους Σοφίας Μαυροειδή – Παπαδάκη και μουσική του Αλέκου Ξένου. Αργότερα μελοποιήθηκε και τραγουδήθηκε διαφορετικά σε κάθε περιοχή. Στην Αθήνα η μουσική ήταν του Φοίβου Ανωγειανάκη.
Με τη χρυσή της νιότης πανοπλία
Το θάρρος, την ορμή, τη λεβεντιά,
Πετάμε στον αγώνα, στη θυσία
Για την Ελλάδα, για τη λευτεριά.
Καμαρωτά, χαρούμενα τα νιάτα
σαν σε χορό βαδίζουν πάντα μπρός,
φλόγα, ζωή και θέληση γεμάτα
κι είναι το πέρασμά τους όλο φως.
Τα νιάτα είμαστε μεις, της γης η ελπίδα,
άλλοι του π’ αντίκρυ μας θα σταθεί,
μελίσσι από τη κάθε μια πατρίδα,
κινάμε να λυτρώσουμε τη γη.
Για μια ζωή ελεύθερη κι’ ωραία,
απλώνουμε της νιότης τα φτερά,
μια πλάση ονειρευτή, μια πλάση νέα
τα μπράτσα μας να χτίσουν τα γερά.
Στο φράκτη της σκλαβιάς το πέρασμά μας
μια καταλύτρα θάν’ νεροσυρμή, το δίκηο,
η λευτεριά για σύνθημά μας
ποιος θα μας αντικόψει την ορμή;
Καμαρωτά, χαρούμενα τα νιάτα
σαν σε χορό βαδίζουν πάντα μπρός,
φλόγα, ζωή και θέληση γεμάτα
κι είναι το πέρασμά τους όλο φως.
Των ταπεινών τον πόνο και την θλίψη
του σκλάβου τη βαθειά την οιμωγή,
από τη γη μας θέλουμε να λείψει
για να γένει χιλιόμορφη η ζωή.
Καμαρωτά, χαρούμενα τα νιάτα
σαν σε χορό βαδίζουν πάντα μπρός,
φλόγα, ζωή και θέληση γεμάτα
κι είναι το πέρασμά τους όλο φως.