Η σμύριδα (κορούνδιο) είναι ένα ορυκτό που χρησιμοποιείται ως αποξεστικό και λειαντικό για μέταλλα, γυαλί, ξύλο ή πετρώματα, αλλά και ως αντιολισθητικό υλικό για δάπεδα και δρόμους.
Είναι το δεύτερο σε σκληρότητα υλικό που απαντάται στη φύση, μετά το διαμάντι. Το σμυρίγλι (σμύριδα) κατέχει την θέση 9 στην κλίμακα σκληρότητας του Mοhs το διαμάντι κατέχει την 10η θέση.
Η ναξιακή σμύριδα υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά ορυκτά για μια μεγάλη περίοδο. Η Νάξος αποτελεί ουσιαστικά τη μοναδική σμυριδοπαραγωγό περιοχή της Ευρώπης. Τα σμυριδοφόρα κοιτάσματα του νησιού βρίσκονται στο βορειοανατολικό ορεινό τμήμα της Νάξου, γύρω από τα χωριά Απείρανθος και Κόρωνος. Η σμύριδα ήταν γνωστή ήδη από την Αρχαιότητα, όπως μαρτυρούν αρχαιολογικά ευρήματα (σμυριδόλιθοι) από την κεντρική Νάξο. Ως την Ελληνική Επανάσταση βρισκόταν υπό κοινοτικό έλεγχο και το εμπόριό της άκμαζε.
Όπως αναφέρει η Μαρία Μαυροειδή τα σμυριδωρυχεία της Νάξου ανήκαν στο Ελληνικό Δημόσιο από το 1852, το οποίο εκχώρησε στους κατοίκους των χωριών Απείρανθος, Κόρωνος και Σκαδό το προνόμιο εκμετάλλευσης της σμύριδας, με την υποχρέωση να την παραδίδουν αποκλειστικά στο Δημόσιο. Οι σμυριδεργάτες εξόρυσσαν τη σμύριδα κατασκευάζοντας σήραγγες βάθους 50-250 μέτρων. Ενδεικτικά, το 1913-1914 εργάζονταν πάνω από 1.000 εργάτες (περίπου 500 στα υπόγεια) στα εθνικά ορυχεία σμύριδας της Νάξου.
Η ασυνήθιστη σχέση κράτους και σμυριδωρυκτών, ο ανταγωνισμός της μικρασιατικής σμύριδας (από το 1847), η εφεύρεση της τεχνητής (1890), και το υψηλό κόστος εξόρυξης και μεταφοράς του μεταλλεύματος οδήγησαν τη ναξιακή σμύριδα σε παρακμή.
Ο εναέριος
Την περίοδο 1926-1929 κατασκευάστηκε ο εναέριος σιδηρόδρομος για τη μεταφορά της σμύριδας από τον τόπο εξόρυξης στον τόπο φόρτωσής της.
Ο “εναέριος σιδηρόδρομος” είναι είδος τελεφερίκ για τη μεταφορά της σμύριδας στο λιμάνι της Μουτσούνας, επινείου της Απειράνθου. Μεγάλο έργο βιομηχανικής υποδομής που έγινε με σκοπό τη μείωση του κόστους μεταφοράς του σμυριγλιού στα πλοία.
Ξεκίνησε να λειτουργεί το 1930 και περιελάβανε 5 σταθμούς φόρτωσης, 72 χαλύβδινους πυλώνες ύψους έως και 50 μέτρων, βαγονέτα, κεκλιμένα επίπεδα και μηχανοστάσια.
Ξεκινούσε από τη θέση Πηγή στην περιοχή της Κορώνου, είχε δύο σταθμούς στις Πεζούλες και στη Στραβολαγγάδα, δρασκέλιζε στη συνέχεια το βουνό Αμμόμαξη στη θέση Αλωνίστρες, περνούσε από δύο ακόμη σταθμούς, και κατέληγε στον όρμο της Μουτσούνας έχοντας καλύψει μια διαδρομή 15 χιλιομέτρων. Είχε τη δυνατότητα μεταφοράς 15 τόνων σμύριδας την ώρα και μετακινούσε 220 κουβάδες–βαγονέτα. Η μεγαλύτερη υψομετρική διαφορά μεταξύ σημείων της γραμμής είναι 740 μέτρα.
Ο εναέριος αυτός είναι από τους ελάχιστους που σώζονται στην Ελλάδα. Λειτούργησε ως το 1978, οπότε και καταργήθηκε ως αντιοικονομικός για να αντικατασταθεί από φορτηγά αυτοκίνητα.
Τα σμυριδωρυχεία της Νάξου αποτελούν μνημεία της σύγχρονης βιομηχανικής ιστορίας της χώρας μας και έχουν κηρυχθεί διατηρητέα από το υπουργείο Πολιτισμού.
Όλη αυτή η περιγραφή καταλήγει στην εγκατάλειψη και στον αργό θάνατο ενός μνημείου της σύγχρονης βιομηχανικής ιστορίας της χώρας.
Δεκαετίες ολόκληρες διαλύεται κομμάτι-κομμάτι, όμως αδιαφορούν οι πάντες χωρίς καν να αντιλαμβάνονται την αξία του μνημείου. Οι χρηματοδοτήσεις για διάφορα έργα έρχονται και παρέρχονται κι όμως δεν έχει συγκινηθεί ούτε δήμος, ούτε άλλος φορέας να κάνει κάτι προκειμένου να γίνει αποκατάσταση και να σωθεί.
Το γιατί παραμένει άγνωστο.
Την καταστροφή αυτή περιγράφει με τις φωτογραφίες και την ανάρτησή του στο διαδίκτυο ο Γιάννης Φλ. Μπαρδάνης απ’ τ’ Απεράθου της Νάξου.
Όπως λέει ο ίδιος “Λυπούμαι για τον εαυτό μου, ως δημότης, για τους πολιτιστικούς φορείς του τόπου μας, για όλα τα κοινοτικά και δημοτικά συμβούλια, γιατί δεν κάναμε κάτι για την προστασία αυτού του μνημείου στο σύνολό του από τότε που χαρακτηρίστηκε μέχρι σήμερα”.
Κι έχει απόλυτο δίκιο.
Ας αναρωτηθούν οι υπεύθυνοι που κομπάζουν σε κάθε ευκαιρία για τον τόπο και τον πολιτισμό θαρρείς και τον δημιούργησε η παράταξή τους και τους χρωστάμε χάρη που υπάρχουμε, τι έκαναν για να σωθεί. Ας σκεφτούν τουλάχιστον τα χρήματα που θα εισέπραττε ο τόπος σώζοντας και αναδεικνύοντας την ιστορία του.
Μέχρι να βρεθούν εκείνοι που θα πονέσουν πραγματικά τον τόπο τους, όχι πληγώνοντας τον ανεπανόρθωτα, ο εναέριος θα μένει εκεί για να θυμίζει την πολιτιστική μας άγνοια και αδιαφορία.
Οι φωτογραφίες είναι από την ανάρτηση του Γιάννη Φλ. Μπαρδάνη
.