Σκλάβοι γεννηθήκαμε και πολεμούμε όλη μας τη ζωή να γίνουμε ελεύτεροι.
Μια μέρα – σταθμός για τα ελληνικά γράμματα: Στην ημερομηνία του θανάτου του Νίκου Καζαντζάκη, στις 26 Οκτωβρίου, κυκλοφορεί το μοναδικό ανέκδοτο έργο του Ο Ανήφορος. Μετά από 75 σχεδόν χρόνια από τη συγγραφή του, έφτασε η στιγμή να βγει στο φως, να παραδοθεί σε αναγνώστες και μελετητές και να λάβει τη θέση που του αξίζει στην καζαντζακική εργογραφία.
Ο Ανήφορος είναι ένα έργο εσωτερικό που διακρίνεται από μια μελαγχολία βαθιά και λυτρωτική. Ο άνθρωπος που βγαίνει από τον Β` παγκόσμιο πόλεμο είναι ένας άνθρωπος χωρίς έρμα, ένας άνθρωπος που δεν μπορεί στοχαστεί το αύριο καθώς το σκιάζουν η βία και ο πόνος.
Το εξώφυλλο του βιβλίου θα αποκαλυφθεί στις 16 Οκτωβρίου.
Το ακυκλοφόρητο αριστούργημα του Νίκου Καζαντζάκη
Το έργο Ο Ανήφορος είναι το μοναδικό αδημοσίευτο, μέχρι και σήμερα, μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, το οποίο γράφτηκε το 1946 στην Αγγλία (ακριβώς μετά τη συγγραφή και έκδοση του έργου Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά), την οποία είχε επισκεφθεί μετά την τιμητική πρόσκληση του Βρετανικού Συμβουλίου, αλλά και με την ενδιαφέρουσα πρόταση να μιλήσει σε μια σειρά ραδιοφωνικών εκπομπών στο BBC.
Στις 2 Ιουνίου του 1946 ο Νίκος Καζαντζάκης αναχωρεί με καράβι για την Αγγλία. Κύριος σκοπός του ταξιδιού είναι να επισκεφθεί τις πιο σημαίνουσες προσωπικότητες των Γραμμάτων και της Τέχνης, προκειμένου να συζητήσει μαζί τους τα μεταπολεμικά προβλήματα του πολιτισμού.
Στις 30 Ιουλίου του ίδιου χρόνου εγκαθίσταται στο Κέιμπριτζ, σ’ ένα δωμάτιο που του ενοικίασε το Βρετανικό Συμβούλιο (Castle Bray, Chesterton Lane), και αρχίζει να γράφει ένα μυθιστόρημα. Στην αγγλική επαρχία μένει μέχρι και τις 19 Σεπτεμβρίου. Στο μυθιστόρημα που έγραψε εκεί θα δώσει το όνομα Ο Ανήφορος, χωρίζοντάς το σε τρία μέρη: Κρήτη – Αγγλία – Μοναξιά. Όπως σημειώνει και ο Παντελής Πρεβελάκης, ένα κεφάλαιο του καζαντζακικού πεζογραφήματος δημοσιεύεται από τον ίδιο τον συγγραφέα στη Νέα Εστία στις 15 Μαρτίου 1947, ωστόσο το σύνολο του μυθιστορήματος μένει αδημοσίευτο, πιθανότατα γιατί αρκετές σελίδες του πέρασαν στον κατοπινό Καπετάν Μιχάλη.
Κατά το χρονικό διάστημα αυτό ο Νίκος Καζαντζάκης καταβάλλει έντονες προσπάθειες, προκειμένου να προσελκύσει την προσοχή της Σουηδικής Ακαδημίας στην υποψηφιότητά του για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, υποστηρίζοντας όμως επιτακτικά τη συνυποψηφιότητά του με τον στενό του φίλο Άγγελο Σικελιανό.
Τον Σεπτέμβριο του 1946, από τις σελίδες του περιοδικού Life and Letters, απευθύνει έκκληση στους διανοούμενους ολόκληρου του κόσμου να ιδρύσουν μια «Διεθνή του Πνεύματος», δημοσιεύοντας ένα σύντομο ερωτηματολόγιο με επτά ερωτήσεις σχετικά με τις ανησυχίες που τον απασχολούσαν για τον κόσμο και την κρίσιμη ιστορική στιγμή που βρισκόταν, σε σχέση με την Τέχνη και τα Γράμματα, με κορωνίδα την ανίχνευση του πρωταρχικού χρέους των διανοουμένων και των καλλιτεχνών προς την ειρηνική συνεργασία των λαών. Το κείμενο που κυκλοφόρησε στο αγγλικό λογοτεχνικό περιοδικό αποτελεί ουσιαστικά την κατακλείδα των συζητήσεων που είχε με τους Άγγλους διανοούμενους. Σημειωτέον πως ο Νίκος Καζαντζάκης στην έκκλησή του προς τους ανθρώπους της Τέχνης και των Γραμμάτων προβάλλει την αγωνία του για τις συνέπειες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και τον φόβο του για την τύχη του πολιτισμού ύστερα από την κόλαση στη Χιροσίμα. Οι ανησυχίες, οι αγωνίες και οι φόβοι του αποτέλεσαν τη μαγιά της συγγραφής του μυθιστορήματος Ο Ανήφορος, που έμελλε να μείνει στο συρτάρι περίπου για εβδομήντα πέντε χρόνια.
Το νεοεκδοθέν έργο είναι ένα μυθοπλαστικό πεζογράφημα με πολλά πραγματικά γεγονότα και (αυτο-)βιογραφικές εμπειρίες, που αποτελεί ένα πρωτοποριακό για την εποχή του μυθιστόρημα, εκθέτοντας με αμεσότητα –ανεπιτήδευτη γλώσσα και δυναμικό ρυθμό– τα δεινά και τις συνέπειες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και τις κοινωνικοπολιτικές ιδέες του Καζαντζάκη για το μέλλον της ανθρωπότητας.
*Απόσπασμα από τον πρόλογο του Ανήφορου, από τον Νίκο Μαθιουδάκη και την Παρασκευή Βασιλειάδη.
Από το Μουσείο Καζαντζάκη, Χειρόγραφο του Νίκου Καζαντζάκη από το έργο του Ο Ανήφορος.
Πού βρισκόταν το χειρόγραφο του Καζαντζάκη μέχρι σήμερα;
Το χειρόγραφο από το μυθιστόρημα Ο ανήφορος φυλασσόταν στο Μουσείο Καζαντζάκη, στην ιδιαίτερη πατρίδα τους συγγραφέα, τους Βαρβάρους (σημερινή Μυρτιά).
Πότε τοποθετείται χρονολογικά η συγγραφή του βιβλίου;
Γράφτηκε το 1946. Πρόκειται για ένα έργο που συμπίπτει με την αναχώρησή του συγγραφέα από την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ελλάδα, για την Αγγλία – μία πατρίδα στην οποία δε γύρισε ποτέ ξανά παρά μόνο για να θαφτεί.
Τι κομμάτι συμπληρώνει το έργο Ο ανήφορος στο λογοτεχνικό παζλ του συγγραφέα;
Ο Ανήφορος διακρίνεται από καζαντζακική αύρα, γλαφυρή γλώσσα, δυναμικό ρυθμό, και εύθραυστο ψυχισμό όπως όλα τα έργα του. Πιο συγκεκριμένα όμως, στον Ανήφορο ο Καζαντζάκης με άφθονες αυτοβιογραφικές αναφορές, αναστοχάζεται τη θλιβερή εμπειρία του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, όπως την έζησε από πρώτο χέρι. Επιπλέον το βιβλίο είναι μέρος μιας ωρίμανσης, αλλά ταυτόχρονα είναι και η απόδειξη ότι ο Καζαντζάκης εντάσσει οριστικά τους προβληματισμούς του, τα διλήμματα, τις ανησυχίες του, τις υπαρξιακές του αναζητήσεις στην λογοτεχνική γραφή καθώς εκεί εκφράζεται πλέον καλύτερα (είναι γνωστό ότι ως τα τέλη της δεκαετίας του ’40 ο Καζαντζάκης εθεωρείτο ποιητής και μάλιστα από τους κορυφαίους του καιρού του). Ο Καζαντζάκης καταλαβαίνει πλέον ότι η λογοτεχνία δίνει χώρο στον αναστοχασμό και ξέρει ότι η μεγάλη του αναζήτηση, ο μεγάλος του ανήφορος σε αυτή θα βρουν την έκφραση τους. Για αυτό άλλωστε και τα πιο γνωστά μυθιστορήματα του τα ολοκλήρωσε στα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Από το Μουσείο Καζαντζάκη, Χειρόγραφο του Νίκου Καζαντζάκη από το έργο του Ο Ανήφορος.
Τι διαφορές παρουσιάζει ο Ανήφορος σε σύγκριση με ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα του, το Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά;
Ο Ζορμπάς είναι μια ελεγεία στην ζωή που αντιπαραβάλλεται στον πόνο και τον θάνατο. Είναι ένα βιβλίο που διαπνέεται από μια αίσθηση αισιοδοξίας ισχυρή λαμβάνοντας ως σημείο εκκίνησης την κατάφαση στη ζωή που αντιπροσωπεύει ο Ζορμπάς ο οποίος κοιτάζει μόνο στο παρόν και στο μέλλον, πηγαίνει μόνο μπροστά και ζει κάθε στιγμή του σαν να είναι η τελευταία.
Από την άλλη στον Ανήφορο, ο Καζαντζάκης δίνει την απάντηση με τον δικό του τρόπο σε όσους επέκριναν το γεγονός ότι στο Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά απουσιάζει ο πόνος και η καταστροφή που βίωσε η Ελλάδα στη Γερμανική Κατοχή. Το έργο διακρίνεται για τον αντιπολεμικό του χαρακτήρα ενώ δίνει και ένα πολιτικό μήνυμα στο διεθνές και όχι μόνο στο ελληνικό κοινό. Για αυτό μάλιστα όπως είχε αναφέρει ο Καζαντζάκης στο τέλος του συγκεκριμένου έργου του ήθελε να προσθέσει την Ασκητική ως συνέχεια.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Έχουμε τους χαρακτήρες του Κοσμά και της Νοεμή, ένα αντρόγυνο που καθορίζει την πλοκή και τον στοχασμό του έργου. Το έργο χωρίζεται σε τρία διακριτά μέρη, Την Κρήτη, την Αγγλία και την μοναξιά.
Ο Ανήφορος είναι ένα έργο εσωτερικό που διακρίνεται από μια μελαγχολία βαθιά και λυτρωτική. Ο άνθρωπος που βγαίνει από τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο είναι ένας άνθρωπος χωρίς έρμα, ένας άνθρωπος που δεν μπορεί στοχαστεί το αύριο καθώς το σκιάζουν η βία και ο πόνος.
Από το Μουσείο Καζαντζάκη, Χειρόγραφο του Νίκου Καζαντζάκη από το έργο του Ο Ανήφορος.
Στον Ανήφορο ο Καζαντζάκης είναι ανήσυχος, νιώθει την πίεση των γεγονότων να βαραίνει πάνω του, ξέρει ότι ήρθε η ώρα οι ιδέες του να βρουν εφαρμογή. Όμως δεν φτιάχνει ένα έργο-δοκίμιο, αλλά μια λογοτεχνία γεμάτη αισθήματα. Εκτός των άλλων ο Καζαντζάκης εκθέτει και περιγράφει όψεις της μεταπολεμικής κοινωνίας που έχουν τρομερό ενδιαφέρον όπως για παράδειγμα οι περιγραφές του για το πως συντελείται η ανοικοδόμηση της Αγγλίας μέσα από τον πόλεμο.
Έννοιες που διαπερνούν το συγκεκριμένο έργο;
Ο Καζαντζάκης συναντά εδώ την έννοια που στοιχειώνει τους υπαρξιστές, την αγωνία ενώ αναμετριέται επίσης με βαθιές φιλοσοφικές συζητήσεις που έχουν λάβει χώρα για μεγάλο διάστημα στην Ευρώπη από τους Χάιντεγκερ, Μπερξόν, Μπένγιαμιν, Σαρτρ, Καμύ, Βιτγκενστάιν και Καντ, προσπαθώντας να βρει απάντηση στο ερώτημα Τι είναι ο άνθρωπος; και τελικά πάνω πως ζει κανείς γνωρίζοντας το πεπερασμένο της ύπαρξης του;
Tι νόημα έχει να διαβάσει κανείς Καζαντζάκη σήμερα και με ποιον τρόπο παραμένει τόσο επίκαιρος;
Ο Καζαντζάκης στοχάζεται πάνω σε όλες τις ανθρώπινες αντινομίες και στην εποχή μας δίνει διέξοδο ίσως περισσότερο από ποτέ σε μια σκέψη που αναμετριέται με το χάος του σύγχρονου κόσμου, ο οποίος μεταβάλλεται ταχύτατα. Πρόκειται για σκέψεις που προβληματίζουν τον αναγνώστη σε κάθε σελίδα και τον προσκαλούν να ψάξει βαθιά μέσα του. Ο Καζαντζάκης γράφει με ένταση και αγωνία υπαρξιακή, αναλογιζόμενος όλα τα μεγάλα ερωτήματα, που ταλανίζουν τους ανθρώπους μέχρι και σήμερα· οι ήρωές του βιώνουν αυτή την αναζήτηση ως διαρκή ανάγκη για εύρεση νοήματος.
Αυτή η ανάβαση, αυτός ο ανήφορος, εγγυάται μια διαχρονικότητα που μόνο οι σπουδαίοι συγγραφείς μπορούν να προσφέρουν.