Φθινοπωρινή ισημερία ονομάζεται στο βόρειο ημισφαίριο, όπου ανήκει και η χώρα μας, και σηματοδοτεί ως εκ της ονομασίας της την πρώτη ημέρα του φθινοπώρου, μιας από τις τέσσερις εποχές του έτους. Στη συνέχεια, η ημέρα μικραίνει και η νύχτα μεγαλώνει, ώσπου η νύχτα να φθάσει στο ζενίθ της κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο της 22ας Δεκεμβρίου, όπως αναφέρει το sansimera.gr.
Αντίθετα, στο νότιο ημισφαίριο η ισημερία του Σεπτεμβρίου σηματοδοτεί την έναρξη της άνοιξης, γι’ αυτό καλείται εαρινή. Στη συνέχεια, η ημέρα μεγαλώνει και η νύχτα μικραίνει, ώσπου η ημέρα να φθάσει στο ζενίθ της κατά το θερινό ηλιοστάσιο της 22ας Δεκεμβρίου.
Η φθινοπωρινή ισημερία του 2023 πραγματοποιείται επομένως το Σάββατο 23 Σεπτεμβρίου, ακριβώς στις 09:49 ώρα Ελλάδος (Eastern European Time). Εκείνη τη στιγμή, ο ήλιος θα περάσει πάνω από το ζενίθ του γήινου ισημερινού, θα ανατείλει σχεδόν ακριβώς στην ανατολή και θα δύσει ακριβώς δυτικά.
Σε πολλές γλώσσες ο αντίστοιχος όρος λεκτικά δεν αναφέρεται στην έννοια της ίσης ημέρας αλλά της ίσης νύχτας κυρίως λόγω της λατινικής προέλευσης του (λατινικά aequinoctium). Οι ισημερίες συμβαίνουν μεταξύ των ηλιοστασίων, του χειμερινού ηλιοστασίου και θερινού ηλιοστασίου.
Το φαινόμενο της ισημερίας παρουσιάζεται σε όλους τους πλανήτες κάθε ηλιακού συστήματος οι οποίοι παρουσιάζουν κλίση του άξονα περιστροφής ως προς το επίπεδο περιφοράς.
Αρκετά αρχαιοελληνικά ημερολόγια, ανάμεσά τους των Λακεδαιμονίων και των Μακεδόνων, είχαν ως αφετηρία (πρωτοχρονιά) τη φθινοπωρινή ισημερία.
Η ημέρα τής φθινοπωρινής ισημερίας είναι εθνική γιορτή για τους Ιάπωνες. Δεν είναι μόνο η ημέρα που σηματοδοτεί την αλλαγή των εποχών αλλά και μια ημέρα μνήμης για τους θανόντες συγγενείς.
Η παραδοσιακή ιαπωνική ονομασία για την περίοδο γύρω από την φθινοπωρινή και την εαρινή ισημερία είναι higan, και όπως λένε οι ιάπωνες «και η ζέστη και το κρύο τελειώνουν με το higan». Διαρκεί συνολικά επτά ημέρες- τρεις ημέρες πριν από την ισημερία και τρεις ημέρες μετά.
Το higan έχει βουδιστική προέλευση και σημαίνει την «άλλη όχθη του ποταμού του θανάτου». Σ’ αυτή την όχθη του ποταμού είναι ο κόσμος που ζούμε και στην άλλη είναι το βασίλειο των νεκρών. Αυτές τις ημέρες, οι Ιάπωνες επισκέπτονται τους οικογενειακούς τάφους και προσεύχονται για την ανάπαυση των ψυχών.
Πολλές φυλές Ινδιάνων της Αμερικής, τοποθετούσαν την έναρξη του νέου έτους ταυτόχρονα με την πρώτη συγκομιδή των καλαμποκιών, κάπου στα μέσα Αυγούστου.
Η φθινοπωρινή ισημερίας στην Αρχαία Ελλάδα
Στην Αρχαία Ελλάδα, η φθινοπωρινή ισημερία είναι γνωστή ως «φεγγάρι συγκομιδής». Αυτό συνέβαινε γιατί κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου το φεγγάρι υψωνόταν νωρίτερα το βράδυ στον ουράνιο θόλο, ο καιρός ήταν ακόμη γλυκός (απο-καλόκαιρο ονομάζουμε τις όμορφες αυτές ημέρες του Σεπτεμβρίου) και οι αγρότες είχαν τη δυνατότητα να εργαστούν, μαζεύοντας τους καρπούς που χρειαζόταν για τις αποθήκες τους πριν την έλευση του χειμώνα.
Όπως αναφέρει η huffingtonpost .gr στην Αρχαία Ελλάδα κατά την φθινοπωρινή ισημερία τελούνταν και τα Ελευσίνια Μυστήρια που αποτελούσαν έναν από τους πιο ιερούς και σεβαστούς θεσμούς. Τα Ελευσίνια Μυστήρια διαρκούσαν 9 ημέρες, και η ήμερα λήξης τους ήταν συνήθως η ημέρα της φθινοπωρινής ισημερίας.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η θεά Δήμητρα (αρχετυπικό σύμβολο μητέρας) είχε μια όμορφη κόρη, την Περσεφόνη. Και οι δυο θεές μαζί, Δήμητρα και Περσεφόνη, αποτελούν αρχετυπικό ζεύγος μητέρας, κόρης ανάλογο με το ζεύγος του ήρωα Μabon και της μητέρας του Modron. Σύμφωνα με άλλους, η Δήμητρα και η Περσεφόνη ήταν ουσιαστικά οι δυο όψεις της ίδιας θεάς, της θεάς δηλαδή της γεωργίας, αλλά και της ελεύθερης βλάστησης, του εδάφους και της γονιμότητας της φύσης και των ανθρώπων.
Ο μύθος λέει ότι η όμορφη κόρη της Δήμητρας, η Περσεφόνη, σαγήνευσε το θεό του Κάτω Κόσμου ο οποίος ζήτησε από τον Δία να την κάνει γυναίκα του. Επειδή όμως η Περσεφόνη δεν θα διάλεγε μια ζωή στο σκοτάδι, ο Άδης (γνωστός και ως Πλούτωνας) αποφάσισε να την αρπάξει. Ο μύθος της αρπαγής της Περσεφόνης πρωτοεμφανίζεται στη Θεογονία του Ησίοδου. Η Περσεφόνη μάζευε άνθη σε ένα λιβάδι με τη συντροφιά των Ωκεανίδων νυμφών, της θεάς Αθηνάς και της θεάς Άρτεμης. Και ενώ μάζευε ένα νάρκισσο, άνοιξε η γη, ξεπήδησε ο Άδης με το άρμα του και την άρπαξε.
Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον θεό του Άδη, είχε ως αποτέλεσμα τον μαρασμό της Δήμητρας η οποία εγκατέλειψε τον Όλυμπο και άρχισε να περιπλανιέται μαυροφορεμένη και βουβή ανάμεσα στους ανθρώπους ψάχνοντας μάταια για την κόρη της. Τα νιάτα και το κάλλος της αντικατέστησαν τα γκρίζα μαλλιά και το πένθος. Ο μύθος λέει πως έφτασε κάποια στιγμή στην Ελευσίνα στο παλάτι του βασιλιά Κελεού, όπου έμεινε και δίδαξε τους γιους του στα Ελευσίνια Μυστήρια. (Σύμφωνα με ιστορικούς και ερευνητές, τα Ελευσίνια Μυστήρια είχαν ξεκινήσει από την Σαμοθράκη και τα Καβείρια Μυστήρια, απλά στα Ελευσίνια Μυστήρια, οι μυημένοι στο θάνατο και στην αναγέννηση, σε αντίθεση με τα Καβείρια που η μύηση εστιαζόταν στη γέννηση. Και τα δυο μυστήρια μαζί αποτελούσαν ουσιαστικά έναν ολοκληρωμένο κύκλο.)
Τα Ελευσίνια Μυστήρια ήταν μια από τις σημαντικές γιορτές της αρχαιότητας και είχαν συμβολικό και μυητικό χαρακτήρα. Στον εορτασμό τους συμμετείχαν μόνο οι μυημένοι, οι οποίοι γίνονταν κοινωνοί μυστικών της ζωής και του σύμπαντος και απαγορευόταν να αποκαλύψουν όλα όσα είχαν δει και ακούσει κατά τη διάρκεια της μύησης τους. Κατά τον εορτασμό των μυστηρίων, οι μυημένοι παρακολουθούσαν κάποια δρώμενα που σχετίζονταν με το μύθο της Δήμητρας και της κόρης της και άκουγαν κάποιες μυστικές φράσεις που τους βοηθούσαν να αντιμετωπίζουν το θάνατο με διαφορετική οπτική. Εξάλλου, ας μη λησμονούμε πως μετά την φθινοπωρινή ισημερία, η Περσεφόνη κατέβαινε στον Άδη, η Δήμητρα πενθεί για τον αποχωρισμό της κόρης της και η φύση πέθαινε μέχρι την άνοιξη.
Ίσως, γι΄ αυτόν ακριβώς το λόγο να είχαν επιλέξει, στην αρχαία Αθήνα, αυτή τη φθινοπωρινή περίοδο, όπου η φύση ετοιμαζόταν να πέσει σε νάρκη, να εορτάζουν και τα γενέσια, πένθιμη γιορτή στη μνήμη των νεκρών, κάτι, δηλαδή ως μνημόσυνο /χρέος προς τους νεκρούς, κυρίως απέναντι σ’ εκείνους που θυσιάστηκαν στη μάχη για την υπεράσπιση της πατρίδας.
Καλό Φθινόπωρο λοιπόν…
📸Aaron Burden/Unsplash